ле́йцы, -аў, адз. ляйчы́на, -ы і лейчына́, -ы́, ж.
Рамяні, вяроўкі для кіравання коньмі ў запрэжцы.
Выпусціць л. (таксама перан.: аслабіць сілу ўлады над кім-н.). Трымаць л. ў руках (таксама перан.: мець у сваіх руках уладу, кіраўніцтва).
◊
Ляйчына (лейчына) пад хвост папала каму-н. — аб неўраўнаважаных, капрызных паводзінах (разм.).
|| прым. ле́йцавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
суці́шыць, -шу, -шыш, -шыць; -шаны; зак.
1. каго-што. Супакоіць, давесці да стану спакою, уціхамірыць.
С. дзяцей.
2. што. Змякчыць, зрабіць менш адчувальным; аслабіць, прыглушыць якое-н. пачуццё.
С. боль.
С. хваляванне.
3. каго-што. Прыцішыць, затрымаць (чый-н. ход, рухі пад.).
С. каня.
С. бег.
|| незак. суціша́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. суцішэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прытушы́ць, ‑тушу, ‑тушыш, ‑тушыць; зак., што.
1. Трохі збавіць, аслабіць (святло, агонь і пад.). Прытушыць лямпу. □ [Сухоцкі] звярнуў на прасёлак і, прытушыўшы фары, паехаў у бок Ядліны. Курто. // у перан. ужыв. Зоры прытушылі свой бляск, толькі самыя буйныя сям-там яшчэ ярка гарэлі на небасхіле. Быкаў.
2. Разм. Затушыць, загасіць. Бацька трохі пакурыў, потым прытушыў недакурак, паклаў на трухлявы пянёк — эканоміў курыва. Масарэнка.
3. перан. Аслабіць, стрымаць. — Але чаму яны засталіся? — каб неяк прытушыць Шарэйкаву гарачнасць, спытаў Зазыба. Чыгрынаў. — А мне не спадабалася! — усміхнуўся ён аднымі вачамі і тут жа прытушыў ўсмешку. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
знясі́ліць, ‑лю, ‑ліш, ‑ліць; зак., каго-што.
Пазбавіць сілы, зрабіць бяссільным; аслабіць. З кожным днём адчуваў [Сцяпан] сябе горш і горш. Нарэшце хвароба канчаткова знясіліла яго. Гроднеў. Відаць было, што крыві з раны выцекла шмат, і гэта знясіліла Антося. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сці́шыць, -шу, -шыш, -шыць; -шаны; зак.
1. каго-што. Зрабіць больш павольным рух, ход і пад.; затрымаць, прыцішыць каго-, што-н.
Машына сцішыла ход.
С. хуткасць матацыкла.
2. каго (што). Супакоіць, угаварыць каго-н. перастаць шумець, плакаць і пад.
С. дзіця.
3. што. Зрабіць менш адчувальным, аслабіць што-н.
С. боль.
С. гнеў (прыглушыць).
|| незак. сціша́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
утаймава́ць, -му́ю, -му́еш, -му́е; -му́й; -мава́ны; зак.
1. каго (што). Уціхамірыць, супакоіць (чалавека); падпарадкаваць волі чалавека (дзікую або непаслухмяную жывёлу).
У. раззлаванага чалавека.
У. тыгра.
2. што. Зменшыць, аслабіць, прыглушыць праяўленне чаго-н.; справіцца з якімі-н. стыхійнымі з’явамі.
У. боль.
У. смагу.
У. пажар.
|| незак. утаймо́ўваць, -аю, -аеш, -ае; наз. утаймо́ўванне, -я, н.
|| наз. утаймава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разрадзі́ць, -раджу́, -ра́дзіш, -ра́дзіць; -ра́джаны; зак., што.
1. Выняць зарад (з агнястрэльнай зброі).
Р. гранату.
2. Пазбавіць электрычнага зараду.
Р. акумулятар.
3. перан. Ліквідаваць напружанасць, аслабіць сілу праяўлення чаго-н.
Р. атмасферу ў сям’і.
|| незак. разраджа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. разра́дка, -і, ДМ -дцы, мн. -і, -дак, ж. і разра́д, -у, М -дзе, м. (да 1 знач.).
|| прым. разра́дны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пасла́біць, ‑блю, ‑біш, ‑біць; зак., што.
1. Аслабіць, адпусціць крыху што‑н. туга нацягнутае, закручанае. Паслабіць гайку. □ Варанецкі лёгка саскочыў з сядла, паслабіў каню папругі і пусціў яго папасвіцца. Дуброўскі. Сева расшпіліў кашулю, паслабіў гальштук і ссунуў яго набок. Карпаў.
2. перан. Знізіць, аслабіць сілу, напружанасць чаго‑н.; зменшыць размах, інтэнсіўнасць чаго‑н. Новая бяда на нейкі момант паслабіла .. ўвагу [Веры Паўлаўны] да дзяцей. Якімовіч. Віктар нічога не гаварыў, толькі часта заглядваў у праект, я адчуваў набліжэнне бурнай размовы, але ніякіх захадаў не рабіў, каб яе паслабіць. Савіцкі. Ваяўнічая, неспакойная, якой мы ведалі заўжды байку, сёння ў некаторых нашых байкапісцаў як бы паслабіла сваю адказнасць перад грамадствам. Клышка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
супако́іцца, -ко́юся, -ко́ішся, -ко́іцца; зак.
1. Стаць спакойным, не хвалявацца; перастаць шумець, пачаць весці сябе ціха.
С. пасля стрэсу.
Дзеці супакоіліся позна.
2. Задаволіцца дасягнутым, зробленым. перастаць турбавацца.
С. думаць пра кар’еру.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Аслабіць праяўленне чаго-н.; сціхнуць.
Зуб пад раніцу супакоіўся.
4. Стаць спакойным, нерухомым.
Мора супакоілася.
|| незак. супако́йвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. супакае́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нейтралізава́ць, ‑зую, ‑зуеш, ‑зуе; зак. і незак.
1. каго-што. Зрабіць (рабіць) нейтральным (у 1, 2 знач.). Нейтралізаваць армію. Нейтралізаваць дзяржаву.
2. перан.; што. Аслабіць (аслабляць) чый‑н. уплыў, уздзеянне і пад. Нейтралізаваць халодны ўплыў.
3. што. Спец. Правесці (праводзіць) нейтралізацыю (у 2 знач.). Нейтралізаваць раствор. Нейтралізаваць кіслотнасць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)