Іпадро́м. Запазычана з грэч. ἱπποδρόμος (ἵππος ’конь’ і δρόμος ’рысталішча’) у старажытнарускай мове (Шанскі, 2, I, 112). Ст.-рус. иподромъ, иподромие (у Ізборніку Святаслава 1073 г.) > ст.-бел. иподромъ, иппадромъ (Булыка, Запазыч.). Фасмер (2, 137) памылкова называе французскую крыніцу.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
замы́ліцца, ‑ліцца; зак.
Стаміцца, змучыцца, пакрыцца пенай (пра каня). Араць бы яшчэ нішто, каб конь сталы, а то .. бяжыць-бяжыць, што не справіцца за плугам ісці, засапецца, замыліцца, стане. Крапіва.
замылі́цца, ‑лю́ся, ‑лі́шся, ‑лі́цца; зак.
Разм. Падтуліць, сцяць вусны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зму́чыцца, ‑чуся, ‑чышся, ‑чыцца; зак.
Зведаўшы многа мук, знемагчыся, стаміцца. — Бацька мой змучыўся ў той рабоце, апух з голаду і памёр. Галавач. Пад гарою ў селяніна Конь прыстаў дарэшты: Бедны змучыўся, ні з месца, Хоць яго зарэж ты! Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нату́га, ‑і, ДМ ‑тузе, ж.
Празмернае напружанне сіл. Конь з натугай вырываў ногі з чорнай твані. Лобан. Бурмакоў націснуў плячом, чырванеючы ад натугі. Накрыўка раптам адскочыла, адкрываючы выхад. Шыцік. / Пра машыны, механізмы. Зазвінеў матор ад вялікай натугі. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пазасяка́ць 1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
1. Засячы, зрабіць зарубкі на ўсім, многім. Пазасякаць дрэвы.
2. Параніць усё, многае. Пазасякаў конь ногі.
пазасяка́ць 2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго.
Засячы, збіць, забіць усіх, многіх розгамі, бізуном і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шо́рхат, ‑у, М ‑хаце, м.
Глухі гук, шум, шорганне ад руху, трэння, лёгкага дакранання да чаго‑н. Шорхатам апалых пачарнелых лісцяў поўніўся двор. Шыловіч. Конь тупаў ззаду — паныла і мерна, нібы ўслухоўваўся ў слабы шорхат босых хлапечых ног. Хадановіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вірасаві́к ’жарабя, якое нарадзілася ў верасні месяцы’ (КЭС, лаг.). Да верасаві́к < верасовы < верасень (гл.). Параўн. польск. wrześniak ’зайчанё, якое нарадзілася ў верасні’; ’конь-верасавік, які лічыцца трывалым, здаровым’; ’чалавек, які выглядае маладым і свежым, бо верасень — самы здаровы месяц’ (КСПГ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Канёўнік ’хлеўны нячысцік, які займаецца коньмі і каровамі’ (Нік. Мяч.). Да конь (гл.), (аб суфіксе гл. Сцяцко, Афікс. наз., 171). З такім жа суфіксам ‑ʼоў‑ка вядома слова памоўка ’дзве дошкі, прыбітыя да лат з абодвух бакоў франтона’ (драг., Нар. сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заступі́ць, -уплю́, -у́піш, -у́піць; зак.
1. каго-што. Замяніць, замясціць.
З. старога майстра ля станка.
2. на што і без дап. Замяніўшы каго-н., прыступіць да работы.
З. на дзяжурства.
З. на пост.
3. каго-што. Загарадзіць, засланіць сабой.
З. каго-н. сабой.
4. што каму. Загарадзіць, зрабіць перашкоду.
З. дарогу каму-н. (таксама перан.: перашкодзіць дзейнасці каго-н.).
5. што. Пераступіць.
Конь заступіў ляйчыну.
|| незак. заступа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
бялёсы, ‑ая, ‑ае.
Белаваты, цьмяна-белы. Сцяпанаў конь паспеў ужо навокал абгрызці ўсё бульбянішча, калі ў бялёсым тумане замаячыла чалавечая постаць. Карпюк. — Во, успомніў!.. — выгукнуў раптам дырэктар школы, Пятрэнка, малады, але ўжо таўставаты мужчына з бялёсымі, як лён, брывамі. Краўчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)