лік¹, -у, мн. -і, -аў, м.
1. гл. лічыць.
2. Паняцце колькасці, велічыня, пры дапамозе якой праводзіцца лічэнне.
Цэлыя лікі.
Простыя лікі.
3. Колькасць каго-, чаго-н.
Л. рабочых дзён.
4. Састаў, рад, колькасць каго-, чаго-н.
Быць у ліку перадавых.
5. Граматычная катэгорыя, якая выражае адзінкавасць або множнасць.
Множны л.
Адзіночны л.
6. Вынікі гульні, выражаныя ў лічбах.
○
Астранамічныя лікі — пра вельмі вялікія лічбавыя велічыні.
Круглыя лікі — лікі без дробавых адзінак.
◊
Без ліку (разм.) — вельмі многа, шмат.
Ліку няма (разм.) — вельмі многа, незлічонае мноства каго-, чаго-н.
|| прым. лі́кавы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Бля́ты від кузава воза; частка яго’ (Маслен.). Бясспрэчна запазычанне з польск. blat ’дошка і г. д.’ (вельмі многа значэнняў), а гэта з ням. Blatt (таксама шмат значэнняў, Варш. сл., 1, 163). Укр. блят (часткі розных прылад). Польскае пасрэдніцтва прымае Шалудзька, Нім., 22, супраць чаго Рудніцкі, 153 (прама з ням.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ужа́ць сов.
1. смочь жать;
гэ́тым сярпо́м не ўжнеш — э́тим серпо́м не смо́жешь жать;
2. (некоторое количество) сжать, нажа́ть;
за гадзі́ну шмат ужа́лі — за час мно́го сжа́ли;
у. травы́ — нажа́ть травы́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Бурдзі́ла ’высокі тоўсты чалавек’ (Бяльк.). Відавочна, утварэнне з суфіксам ‑(і)ла (< *‑(i)dlo) ад дзеяслова тыпу бурдзе́ць (параўн. рус. бурде́ть ’бурчаць’), гукапераймальнага паходжання, аснова якога бурд‑ дала шмат вытворных. Гл. бурды́к!, бурды́ц!, бурды́хнуцца, бурды́ль і г. д. Не выключаецца, аднак, і сувязь з бу́рды (рус. дыял.) ’другі падбародак’ (гл. бурда 2).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пі́льніца ’гарачая пара ўлетку, калі шмат работы і мітрэнгі’, ’спешка ў рабоце, пільная патрэба’ (Сл. ПЗБ; полац., Нар. лекс.; смарг., Сцяшк. Сл.; в.-дзв., ушац., беш., докш., ЛА, 2). Ад прыметніка пільны (гл. пільна) і суф. ‑іца (< прасл. *‑ica), магчыма, у выніку семантычнай кандэнсацыі словазлучэння, напрыклад, пільная пара ’жніво’ (іўеў., тамсама).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стано́г ‘жывёліна Oniscus muratius’ (Некр. і Байк.), ‘мнаганожка’ (ЛА, 4), стоно́га, стано́жка ‘тс’ (ЛП, Пятк. 2, Шатал., ЛА, 4), стоно́г ‘макрыца’ (ПСл), стоно́га ‘тс’ (Сл. Брэс.), станогі (сто‑ноги) мн. л. ‘тс’ (Меер Крыч.). Параўн. укр. сто́нга, стоно́га ‘тс’. Кампазіт на базе сто (тут у значэнні ‘шмат’) і нага́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гру́басць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць грубага. Грубасць сукна. Грубасць паводзін.
2. Грубае слова, грубы ўчынак. Не гавары грубасцей. □ [Кірыл] падумаў і пра тое, што старой ён нарабіў шмат крыўднага за гэтыя дні, абражаў яе сваімі паводзінамі, грубасцю адказваў на яе радасць сустрэчы і цеплыню яе вачэй. Кавалёў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вучнёўства, ‑а, н.
1. Стан, становішча вучня (у 1, 2 знач.). Няхай [дзеці] прывыкаюць да школы, асвойваюцца з вучнёўствам, паволі ўцягваюцца ў сваё новае жыццё. Колас.
2. зб. Разм. Вучні, навучэнцы.
3. перан. Несамастойнасць, недасканаласць. Шмат на якіх вершах маладых маіх гаварыце шаў ляжыць адбітак паспешлівасці, вучнёўства. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
асмужы́ць, асмужыць; зак.
1. што. Зацягнуць, накрыць смугою, туманам, інеем і пад.
2. каго-што. Абпаліць, апячы сонцам; абветрыць. Колькі я пражыву, не ведаю. А хацелася б шмат пражыць, Навальніцамі ўсіх і ветрамі Вусны ўдосталь свае асмужыць. Бураўкін. Яе [песню] асмужыць сонцам поўдзень, Асвеціць полюса брыльянт. Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
знемагчы́, знемагу, зняможаш, зняможа; пр. знямог, знемагла, ‑ло; зак.
Страціць сілы, аслабець, дайсці да знямогі. Стаміўся ты, дружа, знямог І выбіўся з сіл. Ты шмат перамераў дарог Між пустак, магіл. Колас. Было ціха; здавалася, усё знемагло ад дзённай спёкі і, самлеўшы, чакала вечара і дажджу. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)