аму́р, ‑а, м.
У рымскай міфалогіі — бог кахання, якога малявалі ў выглядзе малога хлопчыка з лукам і стрэламі. [Лукавіцын] умеў трымаць сэрца сваё на аброці, прыкрываючы яго ў патрэбныя моманты панцырам практычнага розуму ад небяспечных стрэл амура. Крапіва.
[Фр. Amour — ад лац. Amor.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гусля́р, ‑а; мн. гусляра, ‑оў; м.
Музыкант, які іграе на гуслях, а таксама пясняр, які спявае пад звон гусляў. Акалічны народ гуслі знаў гусляра, Песня-дума за сэрца хапала. Купала. Дружна маладзіцы Песні запяваюць, Гусляры іграюць. Пушча.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акалі́чны, ‑ая, ‑ае.
Уст. паэт. Тое, што і навакольны. Акалічны народ гуслі знаў гусляра: Песня-дума за сэрца хапала. Купала. Святочны трэба было выбраць дзень, Каб на аблаву з акалічных сёл Магло сыйсціся як найбольш, людзей. Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
надрыва́ться
1. наддзіра́цца; надрыва́цца;
2. надрыва́цца, падрыва́цца;
надрыва́ться со́ смеху надрыва́цца ад сме́ху;
се́рдце (душа́) надрыва́ется сэ́рца (душа́) надрыва́ецца;
3. страд. наддзіра́цца; надрыва́цца; падрыва́цца; см. надрыва́ть;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
палымне́ючы,
1. ‑ая, ‑ае. Дзеепрым. незал. цяпер. ад палымнець.
2. ‑ая, ‑ае; у знач. прым. Які мае колер полымя; вылучаецца колерам полымя. Ад сэрца народнага шчырае дзякуй Братам і сцягам палымнеючым шлём. Танк.
3. Дзеепрысл. незак. ад палымнець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
замле́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
Разм.
1. Анямець, адзеравянець ад застою крыві. Ад доўгага сядзення ацяклі, замлелі ногі. Гамолка.
2. Зрабіцца млявым пад уплывам якога‑н. моцнага пачуцця. Замлела сэрца ў Данілы, І пацямнеў свет у вачах. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́слухаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
1. Уважліва паслухаць, успрыняць сказанае. Выслухаць скаргу. Выслухаць параду. □ Спаважна выслухала настаўніца шчырыя словы. Мурашка.
2. Слухаючы, вызначыць стан некаторых унутраных органаў. Выслухаць работу сэрца. □ Урач выслухаў хворую і нахмурыўся. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Клёваць 1 ’жыць, дыхаць’: «Якей зь яго жыціль, чуць клёвыіць» (Юрч. Фраз. 2, З нар. сл.). Да клёваць 2 (гл.). Развіццё значэнняў: ’біцца (пра сэрца)’ > ’дыхаць’. Існуе версія аб балтыйскім паходжанні разглядаемай лексемы. Але словы, якія разглядаюцца як магчымая крыніца для беларускай групы лексікі, далёкія семантычна і фанетычна і марфалагічна неадпаведныя: літ. kliáutis ’давяраць’, kliáuti ’зачапляць’ (параўн. Лаўчутэ, Балтизмы, 67).
Клёваць 2 ’тоўкаць, торкаць, пульсаваць’ (Бяльк., Сл. паўн.-зах.). Да кляваць (гл.). Параўн. укр. клювати ’пульсаваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прад, прыназ. з Т звычайна ў мове паэзіі.
Тое, што і перад. Хлапцы памыліся рупліва, І ўсе з дарэктарам пачціва Пасталі ў рад прад абразамі. Колас. Мінуліся ліхія зімы, Другія зоры прад вачыма, І па-другому б’ецца сэрца. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падкаці́ць, -качу́, -ко́ціш, -ко́ціць; -ко́чаны; зак.
1. каго-што. Коцячы, наблізіць або даставіць, змясціць пад што-н.
П. бочку да склепа.
П. камень пад сцяну.
2. Хутка пад’ехаць куды-н. (разм.).
Брычка падкаціла да самага ганка.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Аб раптоўным адчуванні болю, жаласлівасці і пад.
Да сэрца падкаціла трывога.
|| незак. падко́чваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. падка́тка, -і, ДМ -тцы, ж. (да 1 знач.) і падко́чванне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)