лі́тасць, ‑і, ж.
Добрыя, велікадушныя адносіны. Давалі людзі ёй дарады, Куды схадзіць, каго спытаць. Хадзіла, мер[а]ла прысады, Каб літасць, праўду напаткаць. Колас. // Жаласць, спагада. Вялікія светлыя вочы [дзяўчыны] глянулі на мяне з мальбой і страхам, нібы прасілі літасці. Ваданосаў. Вядома, праўленне не дасць ніякай літасці гультаям, раскрадальнікам грамадскага дабра. Паслядовіч. // Памілаванне; міласць. [Сцяпан Іванавіч:] — Пападзешся — літасці не чакай, вораг люты і небяспечны. Новікаў.
•••
Без літасці — а) жорстка, строга, сурова; б) неміласэрна, не шкадуючы. Мучыць кашаль, загрызаюць да смерці камары, без літасці пячэ сонца... Васілевіч.
Здацца на літасць каго гл. здацца.
Мець літасць гл. мець.
Не даваць літасці гл. даваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мо́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
1. Панаванне ў пэўным грамадскім асяроддзі тых ці іншых густаў, якія праяўляюцца пераважна ў асаблівасцях адзення. Апраналася панна Ядвіга паводле апошняй моды з Вільні. Бядуля. // перан. Агульнае прызнанне, вядомасць у даны час. Мода на эстрадную песню. Мода на кнігу.
2. толькі мн. (мо́ды, мод). Навейшыя фасоны ўбораў. Часопіс мод.
3. Разм. Звычай, прывычка. Аграном колькі часу ідзе моўчкі за фурманкай. Мода ў яго такая. Б. Стральцоў.
•••
(Апошні) крык моды гл. крык.
Выйсці з моды гл. выйсці.
Мець моду гл. мець.
Увайсці ў моду гл. увайсці.
Узяць (займець, паняць) моду гл. узяць.
[Фр. mode.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сутыка́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1. Незак. да сутыкнуцца (у 1–3 знач.).
2. Датыкацца, дакранацца ўзаемна. [Настаўніца] завяла патэфон, я пачаў выбіраць пласцінкі, рукі нашы ўвесь час сутыкаліся. Лупсякоў.
3. Размяшчацца блізка да чаго‑н.; мець сумежныя бакі; межавацца. [Паліна:] — Пайсці ўскрайкам лугу, што сутыкаўся з полем, значыла выдаць сябе. Кавалёў.
4. Уступаць у якія‑н. адносіны, узаемадзеянне, кантакт з кім‑, чым‑н.; мець справу з кім‑, чым‑н. Важным сродкам узбагачэння слоўнікавага саставу старабеларускай мовы з’явілася запазычванне лексікі з іншых, пераважна суседніх моў, з якімі ў большай ці меншай ступені сутыкалася ў старажытнасці беларуская мова. Жураўскі.
5. Зал. да сутыкаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
преуспева́ть несов. мець (вялі́кі) по́спех (вялі́кія по́спехі), дасяга́ць (вялі́кага) по́спеху (вялі́кіх по́спехаў), дабіва́цца (вялі́кага) по́спеху (вялі́кіх по́спехаў), рабі́ць (вялі́кі) по́спех (вялі́кія по́спехі);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
яви́ть сов., книжн. (показать) паказа́ць; (обнаружить) вы́явіць; (проявить) праяві́ць; (оказать) вы́казаць; зрабі́ць; (иметь) мець;
◊
яви́ть приме́р паказа́ць пры́клад;
яви́те ми́лость зрабі́це ла́ску.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Няўце́йкам (невцёйком) ’нечакана; ненарокам’ (Нас.), ’ненарошна, выпадкова’ (Грыг.). Ад пяў цесць ’не паспяваць’ (Нас.), паводле Насовіча (там жа), ад «неўжывальн. цесць ’чакаць, мець надзею’, што выступае толькі ў саставе складаных дзеясловаў». Гл. зацей.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
су́вязь, -і, мн. -і, -ей, ж.
1. Адносіны ўзаемнай залежнасці, абумоўленасці, агульнасці паміж чым-н.
С. навукі з вытворчасцю.
Прычынная с.
2. Цесныя зносіны паміж кім-, чым-н.
Гістарычныя сувязі народаў.
Не траціць сувязей са школай.
3. Любоўныя сувязі, сужыццё.
Быць у сувязі з кім-н.
4. мн. Блізкае знаёмства з кім-н., якое дае магчымасць мець падтрымку, выгаду ў чым-н.
Мець сувязі ў медыцыне.
Надзейныя сувязі.
5. Зносіны з кім-, чым-н., магчымасці такіх зносін, а таксама сродкі, пры дапамозе якіх ажыццяўляецца прыём і перадача інфармацыі.
С. з Мінскам.
Тэлеграфная с.
С. пры дапамозе спадарожніка Зямлі.
6. Сукупнасць устаноў, тэхнічных сродкаў і праграм, якія забяспечваюць зносіны на адлегласць (тэлефон, электронная пошта, тэлеграф і інш.).
Паштовае аддзяленне сувязі.
Работнікі сувязі.
Мабільная с.
◊
У сувязі з чым — з прычыны чаго-н.
Спазнілася ў сувязі з дрэнным надвор’ем.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
е́здзіць, е́зджу, е́здзіш, е́здзіць; незак.
1. Рухацца ў розных напрамках на якім-н. транспарце.
Е. на трамваі.
Е. на веласіпедзе.
2. Бываць дзе-н., наведваць каго-н., прыязджаючы.
Е. у госці.
3. Умець кіраваць якімі-н. сродкамі перамяшчэння.
Е. на матацыкле.
4. Не мець устойлівасці, рухацца, соўгацца па чым-н. (разм.).
Шкло ездзіць у аправе.
|| наз. язда́, -ы́, ДМ -дзе́, ж. (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
карыста́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак., чым.
1. Выкарыстоўваць для сваёй патрэбы.
К. газам.
К. гарадской бібліятэкай.
2. Выкарыстоўваць што-н. у сваіх інтарэсах, атрымліваць выгаду, карысць з чаго-н.
К. выпадкам.
К. чужой дабратой.
3. Мець што-н. (аўтарытэт, павагу, права і інш.).
К. поспехам.
К. ўсімі правамі.
|| зак. пакарыста́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца (да 1 і 2 знач.).
|| наз. карыста́нне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
быва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. Прыходзіць да каго-н., наведваць каго-н.
Часта б. у гасцях.
2. Знаходзіцца, прысутнічаць дзе-н.
Мала б. дома.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Здарацца, мець месца.
Маланка бывае і зімою.
4. 2 ас. адз. і мн. л.
быва́й(це). Форма развітання.
Бывайце, маладыя гады.
Бывайце здаровы.
◊
Як ні ў чым не бывала — як быццам нічога не здарылася.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)