наскрэ́бці, ‑скрабу, ‑скрабеш, ‑скрабе; ‑скрабём, ‑скрабяце; пр. наскрбб, ‑скрэбла і ‑скрабла, ‑скрэбла і, ‑скрабло; зак., чаго.
1. Скрабучы, сабраць або набраць нейкую колькасць чаго‑н. Наскрэбці гарнец мукі. □ Міхась тым часам наскроб у траве жменю пяску і паказаў сябрам. Якімовіч.
2. Начысціць, скрабучы (пра моркву, буракі і пад.). Дзяўчына памыла пасуду, наскрэбла на снеданне бульбы. Пальчэўскі.
3. перан. Разм. З цяжкасцю сабраць, набраць. Сяк-так наскроб [Габрусь] грошай на рамы — зашкліць трэба. Шынклер.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прапе́рці, ‑пру, ‑прэш, ‑прэ; ‑пром, ‑праца; пр. прапёр, ‑перла; заг. прапры; зак.
Разм.
1. каго-што. Пранесці, працягнуць што‑н. цяжкае, вялікае. Праперці мех бульбы.
2. што. Прайсці хутка, праехаць значную адлегласць. Праперці пешшу дзесяць кіламетраў.
3. каго. Груб. Выгнаць, прагнаць адкуль‑н. Яму [Бабру] прыйшлося надта крута: Яго з работы Леў прапёр. Валасевіч. // Гонячыся за кім‑н., прагнаць яго куды‑н. Насця Сурага выламала з плота доўгі прут і праперла Маню аж за сяло. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ссы́паць, ‑плю, ‑плеш, ‑пле; заг. ссып; зак., што.
1. Сыплючы, сабраць разам (што‑н. дробнае або сыпкае). Пакуль Яўгена не было, мы старанна заслалі карычневымі коўдрамі ложкі, падмялі падлогу,.. а ўсё смецце ссыпалі ў скрынку. Савіцкі. Навыбірае сусед кашы тры бульбы, гладкай, жаўтавата-белай, і ссыпле ў мяшок. Кулакоўскі.
2. Скінуць уніз, заставіць упасці (што‑н. дробнае, сыпкае). Прыйшла машына, ссыпала зерне і паехала зноў у поле. Скрыган.
ссыпа́ць, ‑а́ю, ‑а́еш, ‑а́е.
Незак. да ссы́паць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Надзява́нікі ’ежа з начынкай: парасяты, гусі, булкі’ (докш., Янук.), ’бульба (адвараная ў лушпінах)’ (рэч., Мат. Гом.). Ад надзяваць ’фаршыраваць’, параўн. іншаславянскія паралелі: польск. nadzianka ’ежа з начынкай’, чэш. nadivanina, nadivka ’тс’, балг. наденица ’дамашняя каўбаса, надзецца’; ’бульба, адвараная ў лушпінах’ атрымала назву хутчэй за ўсё ад надзяваць ’апранаць’, г. зн. ’адзетая бульба’, параўн. бульба у мундзірах ’тс’ у адрозненне ад бульбы, якую вараць без лушпін.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скры́гла ‘стрыжань птушынага пяра’ (свісл., Сл. ПЗБ), скрыглёк ‘скрылёк (бульбы)’ (гарад., там жа), скры́гель, ‘скрылік’ (Скарбы), скрыга́ль, скрыге́ль ‘кавалак сала’ (Ян., Мат. Гом.), скрыгля́ць ‘наразаць скрылямі’ (Сцяшк.). Нейкая кантамінацыя, магчыма, скрыль (гл.) і стругаць, або ад скрыга з ‑л‑суфіксацыяй. Не выключана, што слова паходзіць з скрыдла (гл.), параўн. Філін (Происх., 272 і наст.) аб генезісе kl, gl < tl, dl на славянскіх тэрыторыях, сумежных з балтыйскімі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Туша́кі ‘галушкі з дранай бульбы, начыненыя мясам’ (кам., ЖНС). Відаць, да тушы́ць ‘смажыць’, як і тушані́на, туша́нка ‘смажанае мяса’ (Сцяшк. Сл.), тушэні́ ‘адвараныя ўнутранасці свінні’ (Лекс. Бел. Палесся), ту́шанка ‘тушаная бульба з мясам’ (хойн., Шатал., Мат. Гом.), тушо́нка ‘тс’ (Варл., ПСл, Касп.), ‘мяса, смажанае ў закрытым посудзе’ (Нік., Оч.), што ўтворана ад дзеепрыметніка тушаны (ту́шеный) ‘смажаны ў закрытым накрыўкай посудзе’ (ГСБМ, Нас.). Гл. таксама тушонікі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зліць, злію́, зліе́ш, зліе́; зліём, зліяце́, злію́ць і салью́, салье́ш, салье́; сальём, сальяце́, салью́ць; зліў, зліла́, -ло́, -лі; злі; зліты; зак., што.
1. Адліць, каб аддзяліць што-н. ад чаго-н.
З. ваду са зваранай бульбы.
2. Выліць, пераліць што-н. куды-н.
З. тлушч у слоік.
3. Змяшаць, наліўшы з розных месц.
З. малако ад розных кароў.
4. перан. Злучыць, аб’яднаць.
З. галасы.
З. два прадпрыемствы.
З. сваю душу з прыродай (перан.).
5. Заліць усю паверхню вадкасцю.
З. падлогу вадой.
|| незак. зліва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. зліва́нне, -я, н. (паводле 1—3 і 5 знач.), зліў, злі́ву, м. (да 3 знач.; спец.) і зліццё, -я́, н. (да 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рад¹, -а, М -дзе, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Лінія роўна размешчаных аднародных прадметаў.
Р. пладовых дрэў.
Стаяць радамі.
2. Сукупнасць з’яў, падзей і пад., якія ідуць адно за адным.
Рады пакаленняў.
3. Некаторая, звычайна немалая колькасць чаго-н.; шэраг.
Праслухалі р. лекцый.
4. толькі мн. Склад, асяроддзе.
У радах арміі.
5. Магазіны, ларкі, размешчаныя ў адну лінію.
Гандлёвыя рады.
6. Прабор у валасах.
Расчэсаныя на р. валасы.
◊
У першых радах — уперадзе ўсіх.
|| памянш. радо́к, -дка́, мн. -дкі́ -дко́ў, м. (да 1 і 6 знач.); прым. радко́вы, -ая, -ае і радавы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.; спец.).
Радковая сяўба.
Радковая сеялка.
Радавая пасадка бульбы.
Радавая сеялка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
надра́ць сов.
1. надра́ть;
н. лы́ка — надра́ть лы́ка;
2. нарва́ть; надра́ть;
н. папе́рак — нарва́ть бума́жек;
3. разг. начеса́ть;
н. руку́ — начеса́ть ру́ку;
4. (измельчить на тёрке) натере́ть;
н. бу́льбы — натере́ть карто́феля;
5. надёргать, нарва́ть;
н. шчаці́ння — надёргать щети́ны;
6. (крупы) надра́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Ламбы, ламбʼэ, лэмбы, ламбачкі, лэмп, ломб, ламбук, лым‑ бук, ламбяк, ламбукі, ламбуке, лымбукі, ламбякі ’сцяблы і лісце буракоў’, ’сцяблы гарбуза, сланечніка, тытуню, бобу, бульбы, зелля’, ’кветаноснае сцябло цыбулі’, ’стрыжань птушынага пяра’ (гродз., ДАБМ, З нар. сл., Сл. паўн.-зах.). Балтызм. Параўн. літ. lämbas і lambas ’сакавітая гародніна, трава і лісце са сцябламі’, ’пер’е цыбулі’, ’націна буракоў’, літ. lambal ’суп з бацвіння’. Тое ж Грынавецкене і інш., Liet. term., 181.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)