высо́кі, -ая, -ае; вышэ́йшы; найвышэ́йшы.
1. Вялікі па працягласці знізу ўверх або далёка размешчаны ў напрамку знізу ўверх; проціл. нізкі.
В. рост.
В. дом.
Высокія горы.
Жыць высока (прысл.). В. лоб (вялікі).
2. Значна большы за сярэднюю норму, за сярэдні ўзровень.
В. ціск крыві.
В. ўраджай.
Высокія тэмпы развіцця.
В. працэнт.
Высокая вада (на высокім узроўні).
3. Выдатны па сваім значэнні, вельмі важны, пачэсны (кніжн.).
Высокая адказнасць.
В. гонар.
Высокая ўзнагарода.
В. госць.
4. Поўны глыбокага значэння, незвычайны па сваім змесце (кніжн.).
Высокая ідэйнасць.
В. стыль.
5. Вельмі добры.
Высокае майстэрства.
Кніга высокай вартасці.
Быць высокай думкі пра каго-н.
6. Тонкі, гучны, які ўтвараецца ваганнямі вялікай частаты (пра гукі).
В. голас.
Высокая нота.
|| наз. вышыня́, -і, мн. вышы́ні, вышы́нь, ж. (да 1, 2 і 6 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
акадэмі́чны, -ая, -ае.
1. гл. акадэмія.
2. Які прытрымліваецца ўсталяваных традыцый (у навуцы, мастацтве).
А. жывапіс.
3. Навучальны (у дачыненні да вышэйшых навучальных устаноў).
А. год.
4. перан. Чыста тэарэтычны, не звязаны з пракгыкай.
Гэта акадэмічныя спрэчкі.
5. У складзе назваў тэатраў, аркестраў, капэл азначае: найвышэйшай кваліфікацыі, узорны.
Нацыянальны а.
Вялікі тэатр оперы і балета Рэспублікі Беларусь.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
до́ўгі, -ая, -ае.
1. Працяглы ў прасторы, які мае вялікую даўжыню (у 1 знач.).
Д. шлях.
2. Працяглы ў часе.
Д. дзень.
Доўга (прысл.) чакаць.
◊
Доўгія рукі ў каго (разм., неадабр.) — пра таго, хто мае схільнасць да кражы, захопу.
Доўгі рубель (разм., неадабр.) — вялікі лёгкі заробак.
Адкладваць у доўгую скрынку (неадабр.) — адкладваць якую-н. справу на доўгі час.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ча́ша, -ы, мн. -ы, чаш, ж.
1. Старадаўняя круглая пасудзіна для піцця; кубак для віна (уст., паэт.).
Сярэбраная ч.
2. Якая-н. пасудзіна, ёмішча круглай формы.
У бронзавай чашы гарэў Вечны агонь.
3. перан. Вялікі натуральны або штучны рэзервуар.
Сіняя ч. возера.
◊
Дом — поўная чаша — багаты, заможны.
Перапоўніць чашу цярпення (высок.) — пазбавіць сіл, магчымасці цярпець, выносіць што-н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Гмах ’вялікі будынак’ (БРС). Слова гэта было ўжо ў ст.-бел. мове. Параўн. кгмахъ, гмахъ, дмахъ (з XVI ст.) ’будынак, пакой’ (гл. Булыка, Запазыч.). Крыніцай слова з’яўляецца польск. gmach ’вялікі будынак’, таксама ’кватэра’ (а гэта з ням., дакладней, с.-в.-ням. gemach). Гл. Слаўскі, 1, 297.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Плёскаўка, плёцкаўка ’вялікі драўляны молат для разбівання камякоў на полі’ (Касп.). Да плёскаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
галашчо́к, ‑у, м.
Абл. Вялікі мароз з ветрам (звычайна ў пачатку зімы да выпадзення снегу). Вось аднойчы ўдарыў галашчок, падзьмуў халодны, сіберны вецер і аднекуль прыгнаў цёмныя, нізкія хмары. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
драцяны́, ‑ая, ‑ое.
Зроблены з дроту. Драцяная агароджа. Драцяная сетка. // перан. Пругкі, каляны, падобны на дрот. Каля.. [Аркадзя Цімафеевіча] круціўся, цёрся аб ногі вялікі сібірскі кот, шэры, з доўгімі драцянымі вусамі. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
калю́га, ‑і, ДМ ‑люзе, ж.
Ямка на дарозе, выбітая коламі, звычайна з вадой, граззю. Заглушэў зусім вялікі стары шлях. Размыты з бакоў веснавымі ручаямі, пакарабачан даўнымі засохлымі калюгамі. Гарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
неабся́жны, ‑ая, ‑ае.
Вялікі па працягласці, памерах; бязмежны. Пад сінім небам залацяцца неабсяжныя нівы. В. Вольскі. Дыхне ветрык і бягуць прыбоем жытнёвыя хвалі ў неабсяжную даль да самага небасхілу. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)