Сітро́ ‘фруктовы безалькагольны газіраваны напітак’ (ТСБМ). Новае запазычанне з рус. ситро́ ‘тс’ (Крукоўскі, Уплыў, 79), з’явілася ў перыяд 1920–1930 гг. (Баханькоў, Гіст. лекс., 272). Рус. ситро́ ўтворана ад франц. citronnade ‘сітро, ліманад’ і звязана з франц. citron ‘лімон’ (гл. Трубачоў, Дополн., 3, 628).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
налі́ў, ‑ліву, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. наліваць — наліць.
2. Вынік такога дзеяння. Бутэлька з няпоўным налівам.
3. Набуханне ад прытоку сокаў (пра плады, верне і пад.). Перыяд наліву зерня. // Напоўненасць сокамі пладоў, зярнят. Ячмень сярэдняга наліву.
4. Спец. Пухліна на назе ў каня.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аднаві́ць, -наўлю́, -но́віш, -но́віць; -но́ўлены; зак.
1. што. Вярнуць да ранейшага нармальнага стану.
А. краіну.
А. здароўе.
2. перан., каго-што. Нанава ўзнавіць, прыпомніць.
А. у памяці.
3. каго. Вярнуць каму-н. ранейшае прававое ці службовае становішча.
А. у правах каго-н.
4. што. Пачаць зноў перарванае дзеянне, адносіны.
А. дружбу.
|| незак. аднаўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
|| наз. аднаўле́нне, -я, н.
|| прым. аднаўле́нчы, -ая, -ае (да 1 знач.).
А. перыяд.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пачатко́вы
1. в разн. знач. нача́льный;
~вая шко́ла — нача́льная шко́ла;
п. перы́яд — нача́льный пери́од;
~вая фо́рма назо́ўніка — нача́льная фо́рма существи́тельного;
2. зача́точный;
у ~вым ста́не — в зача́точном состоя́нии
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Во́знік (БРС, Нас., Бяльк.). Ад воз з суф. ‑нік, які ў бел. мове быў прадуктыўным пры ўтварэнні Nomina agentis яшчэ ў старажытны перыяд (Суффикс. словообр., 65). Але, па даных КГС, гэта слова адзначана толькі ў значэнні ’возны конь’. Сучаснае вознік ’возчык’ з’явілася па лексіка-семантычнаму спосабу словаўтварэння.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жор ’перыяд, калі рыба кідаецца на яду’ (ТСБМ). Рус. жор ’час, калі рыба добра бярэцца’, дыял. ’апетыт’, польск. żer ’яда (у жывёл)’, чэш., славац. žer ’тс’. Бязафіксны наз. ад дзеяслова *žьrati — жэрці (гл.): *žьrъ; першаснае значэнне магло лепш захавацца ў зах.-слав. мовах ’ежа як працэс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
капіталіза́цыя, ‑і, ж.
1. Пераход на капіталістычны шлях развіцця; укараненне форм капіталістычнай гаспадаркі. Капіталізацыя сельскай гаспадаркі.
2. Ператварэнне прыбавачнай вартасці ў капітал (у 1 знач.).
3. Вызначэнне вартасці прадпрыемства або іншай маёмасці па гадавых даходах ад іх і існуючаму ў даны перыяд уліковаму працэнту ў капіталістычным грамадстве.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лясу́н ’жыхар лесу’, ’лясны дух’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш.; нараўл., Арх. ГУ; асіп., КЭС). Укр. лісу́н ’лясны дух’, Лісу́н ’бог ваўкоў’. Бел.-укр. ізалекса. Да лес. Аб суфіксе ‑ун гл. Сцяцко (Афікс. наз., 173). Аналагічна, але з іншым вакалізмам суфікса ўтворана чэш. Lesoň (у перыяд чэшскага адраджэння) з лац. Silvanus ’лясны бог’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мі́кра — у шматлікіх назвах з навукі і тэхнікі: мікраскоп, мікраметр, мікракосм, мікрафон і інш., запазычаных у савецкі перыяд у асноўным з зах.-еўр. моў праз рус. мову (Крукоўскі, Уплыў, 83) са ст.-грэч. μικρός ’малы’. Пасрэдніцай магла быць і польск. мова.
Мі́кра ’дробнарыбіца’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). З новагрэч. μικρός ’малы, дробны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рара́ты (рора́ты) ’служба ў каталікоў пасля паўночы перад Раством’: пошли в косцёл на рораты (Нас.). Паводле аўтара слоўніка, з лац. aurorata ’?’ — відаць, народнаэтымалагічнае аднясенне да aurōra ’ранняя зорка’. Паводле Брукнера (463), польск. roraty ’першая ранняя імша ў перыяд адвенту ў каталікоў’ ад першых слоў псалма rorate соеіі (= спусціце росы, нябёсы).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)