уро́н, ‑у, м.
Страта, шкода. У гады першай сусветнай вайны, а затым замежнай інтэрвенцыі і грамадзянскай вайны прамысловасці Беларусі быў нанесен значны ўрон. «Весці». [Аляксей:] — Для нашай гаспадаркі.. [пазыка суседзям] урону не зробіць, а людзям падтрымка вялікая. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прапа́жа ’тое, што прапала’ (ТСБМ), ’шкода’ (ігн., Сл. ПЗБ). Рус. пропа́жа ’тое, што прапала’. Ад прападаць з суф. ‑ja (< *padja) (гл. Фасмер, 3, 376).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прака́за, пракажо́ны (ТСБМ), ст.-бел. прока́за ’лепра’. Рус. прока́за, прокаже́нный, укр. прока́за, прокаже́нный ’тс’, ст.-рус. проказа ’зло, шкода; хвароба’, серб.-харв. про̏каза ’вадзянка; лепра’, балг. прока́за ’лепра’, макед. проказа ’тс’, ст.-слав. проказа ’тс’, прокаженъ ’хворы праказай’. Прасл. *prokaza, першапачаткова ’перашкода, шкода, вада’, утворана пры дапамозе прыстаўкі *pro‑ (гл. пра) ад *kaziti ’псаваць, нішчыць’ (гл. казіць). Звязана чаргаваннем галосных з чэзнуць (Фасмер, 3, 373; Мяркулава, Этимология–1970, 166–168).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ву́йма 1 ’прарэха ў штанах’ (КСТ). Гл. вы́йма.
Ву́йма 2 ’процьма, маса, вялікая колькасць’ (мсцісл., З нар. сл.); ’шмат’ (Мат. Гом.), уйма ’тс’ (Цых.), рус. у́йма ’мноства’ ад узяць, вазьму́, першапачаткова ’колькі можа змясціцца’.
Ву́йма 3 ’?’, параўн. у «Энеідзе навыварат»: «А грэкі вуйму нарабілі, як ляда Трою ўсю спалілі». Адпавядае польск. ujma ’страта, шкода, крыўда’, чэш. újma ’шкода, страта’; сюды таксама рус. смал. вуйма ’дзіва, цуд; бяда’. Да уя́ць, уня́ць ’узяць, убавіць, зменшыць’; параўн. незак. трыванне уймава́ць ’браць, змяншаць’ (Некр. і Байк.) і інш. прыставачныя ўтварэнні ад *jęti (гл. узяць, пяць); зыходнае значэнне слова ўзнаўляецца, як ’рабунак, грабёж’, з далейшым развіццём ’шкода, крыўда’, у сувязі з чым няма падстаў дапускаць запазычанне з іншых моў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вред м., в разн. знач. шко́да, -ды ж., (вредность) шко́днасць, -сці ж.;
во вред, ко вре́ду на шко́ду;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
я́зва, -ы, ж.
1. Гнойная або запалёная ранка на скуры ці слізістай абалонцы.
Незагойная я.
2. перан. Зло, шкода.
Грамадскія язвы.
3. перан. Пра шкадлівага, з’едлівага чалавека (разм.).
○ Сібірская язва — вострая заразная хвароба жывёлы і чалавека.
Язва страўніка — хранічнае захворванне страўніка з пашкоджаннем слізістай абалонкі.
|| памянш. я́звачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 знач.).
|| прым. я́звавы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Язвавая хвароба (язва страўніка або дванаццаціперснай кішкі).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Патра́та ’выдатак’ (ТСБМ, Яруш.). Укр., рус. потра́та ’тс’, польск. potrata ’страта, шкода’, чэш., славац. potrat ’выкідыш, аборт’. Паўночнаславянскае. Утворана ад po‑tratiti пры дапамозе суфікса Nomen acti ‑a. Да тра́ціць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Марна́цыя ’псаванне, шкода’ (астрав., Сцяшк. Сл.). Да марнава́ць (гл. ма́рна). Суфікс ‑цыя ў размоўнай мове і зах.-бел. гаворках ужываецца для ўтварэння абстрактных назоўнікаў (драг. сміхо́цыя, штуке́нцыя). Аналагічна польск. marnacja ’марнаванне, страта’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прашко́да ’перашкода’ (Нас., трак., Сл. ПЗБ), прашко́дзіць ’перашкодзіць’ (брасл., Сл. ПЗБ). З польск. przeszkoda, przeszkodzić ’тс’. На базе запазычанняў утвораны бел. прашко́джваць ’праліваць па неасцярожнасці’, прашкажа́ць ’перашкаджаць’, прашко́дны, прашко́длівы ’шкодны’ (Нас.), гл. шкода.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аблі́звацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1. Незак. да аблівацца (у 1, 2 знач.).
2. перан. Разм. Глядзець на каго‑, што‑н. з зайздрасцю, з жаданнем атрымаць. Аж шкода яму [Верамейчыку] робіцца самога сябе — гэтакае дабро людзі цягаюць, а яму глядзі ды толькі аблізвайся. Крапіва.
3. Зал. да аблізваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)