надвячо́ркавы, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да надвячорка. На асеннія пожні, Завяршаючы дзень, Ападае апошні Надвячоркавы цень. Глебка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Асяні́ць ’нечакана ўзнікнуць (пра думку)’. Магчыма, з стараславянскай праз старарускую ці рускую. Стараславянскае слова ўтворана ад сѣнь ’цень’ (гл. сенцы) са значэннем ’пакрыць ценню’, ’прыкрыць, захаваць’ > ’сайсці звыш’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зацьме́нне, ‑я, н.
Астранамічная з’ява, калі адно нябеснае цела або яго цень закрываюць другое нябеснае цела. Зацьменне Сонца. Зацьменне Месяца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разлапушы́ць, ‑шу, ‑шыш, ‑шыць; зак., што.
Разм. Распусціць, разгарнуць. Цераз платы звісалі вяла фігі: Разлапушыўшы пухкія лісты, яны лавілі цень. Гаўрук.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сціняце́ць ’зрабіцца тонкім, кволым’ (красл., Сл. ПЗБ). Параўн. польск. дыял. ścienciwieć ’змарнець, знясілець’: ścienciwiał, az do cienia stał podobny (Варш. сл.). Відаць, да папярэдняга (гл.) пад уплывам сцень ’цень’, націна, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прашалясце́ць, ‑ляшчу, ‑лясціш, ‑ляссціць; зак.
Утварыць шалясценне. Лісце прашалясцела. □ Раптам прашалясцелі крыл[ы], цёмны цень мільгануў над вуліцай — паляцеў да крыніц бусел. Лупсякоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сцень, ‑ю, м.
Разм. Цень, прывід. Сцені набягалі лёгкаю хадою. Прабягалі — быццам спуджаны табун... Дубоўка. Як сцені, сіняватыя кругі Навокала вачэй ляглі. Багдановіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ціп-ці́п, выкл.
Вокліч, якім падзываюць курэй. Прытоіцца [хітрун] за плотам, нібы цень, І ціхенька курэй прыманьвае з гарода: «Ціп-ціп! Ціп-ціп!» Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пацёмак у выразе ў пацёмку ’цемра, цемната’ (бялын., Янк. Мат.), пацёмкі ’тс’ (Грыг.), пацёмку ’на змярканні, цёмнай (шчуч., Сцяшк. Сл.). Укр. по́темки ’у цемнаце’, рус. потёмок, потёмки, потёменки, потемёнки ’тс’, ’ноч’, польск. pociemek ’цемра, змрок, цень’ (прыклады з «Бібліі Брэсцкай» і «Статута Літоўскага» (1698 г.), pociem ’цемра, змрок, цень’ паўн.-слав. po‑tьm‑ъkъ, po‑tьm‑ъ. Да па‑ (< прасл. po‑) і цьм‑: цьмяны, цёмны (гл.). Можна дапусціць, што з польск. pociem мог утварыцца прыметнік ⁺pociemny, ад якога ваўк. пацёмнік (Сл. ПЗБ). А іўеў. пацёмкаваты ’маўклівы, пануры’ (Сцяшк. Сл.) — да пацёмак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ценявы́, -а́я, -о́е.
1. гл. цень.
2. Які знаходзіцца ў цяні, слаба асветлены.
Ц. бок вуліцы.
3. перан. Адмоўны, непажаданы.
Ц. бок справы.
○ Ценявая эканоміка — эканамічная нелегальная дзейнасць, якая скрываецца ад грамадства і дзяржавы, не падпарадкоўваецца дзяржаўнаму кантролю і ўліку.
Ценявы кабінет — група ўплывовых палітыкаў, якія маюць сваю праграму дзейнасці і прэтэндуюць у выпадку перамогі на стварэнне новага ўрада.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)