◎ Пачаўпі́ць ’патаўчы’ (паст., Сл. ПЗБ). Балтызм. Параўн. літ. čiaupti ’сціскаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Паво́рніца, повбрніца ’хамут для пары валоў’ (Маслен., Сл. Брэс.). Не зусім ясна з прычыны адсутнасці параўнаўчага матэрыялу. Можна меркаваць, што гэта дэрыват ад прасл. кораня ver‑, vor‑ ’адкрываць, закрываць’, таксама ’злучаць, сціскаць’, (параўн. рус. сворка ’павадок’, чэш. svlrati ’сціскаць’). Гл. ворі, вароты.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сціска́нне ср.
1. сжима́ние, сжа́тие, сда́вливание, сти́скивание;
2. перен. сжа́тие;
1, 2 см. сціска́ць 1, 2;
3. тех. сжим м.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
съёживать несов.
1. (корчить) ску́рчваць, згіна́ць;
2. (корчить, сжимать) ску́рчваць, згіна́ць; сціска́ць;
3. (морщить) мо́ршчыць, змо́ршчваць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
яснавяльмо́жны, ‑ая, ‑ае.
Гіст. Форма ганарова-пачцівага называння польскіх паноў і ўкраінскіх гетманаў. Умеюць гнуць, сціскаць і трэсці Яснавяльможныя паны. Колас. // у знач. наз. яснавяльмо́жны, ‑ага, м. Польскі пан ці ўкраінскі гетман. Людзі голасам галасілі ад панскай ласкі. Шукалі дзе якую ўправу на яснавяльможнага. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ці́снуць, -ну, -неш, -не; -ні; незак.
1. каго-што і на што. Налягаць сваім цяжарам на каго-, што-н.; націскаць.
Ц. нагой на рыдлёўку.
Ц. на кнопку званка.
2. перан. Прыгнятаць, душыць.
Боль ціснуў грудзі.
3. Сціскаць.
Крыгі ціснулі лодку.
Ц. руку.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Быць цесным, сціскаць цела (пра абутак, адзежу).
Чаравікі ціснуць.
Пінжак цісне ў плячах.
5. перан. Настойваць, дамагацца, напіраць, прымушаць.
На яго ціснулі, прымушалі завяршыць работу.
6. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Мучыць, турбаваць празмернымі цяжкасцямі.
У час вайны людзей ціснуў голад.
7. Прыціскаць, туліць.
Маці ціснула дзіця да грудзей.
8. што. Выціскаць.
Ц. сок з яблык.
Ц. алей.
9. Рабіць (віно, гарэлку) саматужным спосабам; гнаць (разм.).
10. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Павялічвацца, узмацняцца (пра мароз, холад).
Мароз цісне.
11. Старацца закончыць, завяршыць якую-н. творчую работу (разм.).
Ц. дысертацыю.
|| наз. ціск, -у, м. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
поджима́ть несов.
1. (ноги) падку́рчваць, падгіна́ць; (хвост) падціска́ць, падку́рчваць, падту́льваць; (губы) сціска́ць, сту́льваць, сціна́ць;
2. (прижимать) разг. прыціска́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тесни́ть несов.
1. (сжимать) сціска́ць; (жать) ці́снуць; (оттеснять) адціска́ць;
тесни́ть друг дру́га в толпе́ сціска́ць (ці́снуць) адзі́н аднаго́ ў нато́ўпе;
сапо́г тесни́т но́гу бот ці́сне нагу́;
2. (заставлять отступать) адціска́ць; цясні́ць; адцясня́ць;
тесни́ть врага́ адціска́ць (цясні́ць, адцясня́ць) во́рага;
3. (спирать) сціска́ць, душы́ць; займа́ць;
го́ре тесни́т грудь го́ра сціска́е гру́дзі;
в груди́ тесни́т безл. гру́дзі сціска́е;
тесни́т дыха́ние безл. сціска́е (займа́е) дух.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цясні́ць, ‑ню, ‑ніш, ‑ніць; незак., каго-што.
1. Прымушаць адступіць, адцясняць. Партызаны цяснілі карнікаў.
2. Абмяжоўваць каго‑н. у прасторы, плошчы. [Дзям’ян Данілавіч:] — Не буду я вас цясніць, ды і мне там вальготней будзе. Новікаў.
3. Спіраць, сціскаць (грудзі, дыханне). Ева спынілася. Яна адчувала, як расло ў грудзях сэрца, як цясніла ёй дыханне. Маеўская.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Маджэ́га, маджэ́ка ’суп, запраўлены льняной макухай’ (петрык., добр., Мат. Гом.), ’вінегрэт’ (петрык., жытк., Мат. Гом.). Няясна. Магчыма, звязана з балтыйскімі дзеясловамі: літ. máigyti ’мяць, ціснуць, сціскаць’, лат. maidzīt ’мяць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)