быль, -і, мн. -і, -ей і -яў, ж.
1. Тое, што сапраўды было, адбывалася, у адрозненне ад небыліцы.
Пераплялася б. з небыліцай.
2. Апавяданне аб праўдзівым здарэнні.
Б. перадаецца з пакалення ў пакаленне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Іза́баль ’сапраўды’ (Касп.); параўн. рус. сіб. иза́боль, иза́быль ’правільна, сапраўды’, иза́большный ’сапраўдны, непадроблены’, иза́быль ’праўда, ісціна’. Гл. адзабаль.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пра́ўда, -ы, ДМ -дзе, ж.
1. Тое, што адпавядае рэчаіснасці; ісціна.
Гаварыць праўду.
П. вочы коле (прыказка). Што п., то п. (сапраўды, на самай справе; разм.).
2. Парадак, заснаваны на справядлівасці, сумленнасці.
Шукаць праўды.
Стаяць за праўду.
3. Тое, што і правата (разм.).
Ваша п. (вы правы).
4. у знач. вык. і пабочн. сл. Сапраўды, на самай справе.
І п., дождж ідзе.
Я, п., забыла пра сход.
5. злуч. уступальны. Хоць і (разм.).
Сенакос добры, п. крыху далекавата ад вёскі.
◊
Па праўдзе кажучы, пабочн. сл. (разм.) — ужыв. пры падкрэсліванні правільнасці, праўдзівасці сказанага, таго, што сцвярджаецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Прэм ’сапраўды’ (Мат. Гом.). З прам(о) (гл. прамы) ’сапраўды, на самой справе’; параўн. рус. прям ’тс’; э ў корані ў выніку нерэгулярных фанетычных змяненняў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
въявь уст., прост.
1. нареч. наяву́, ная́ве; (явно) я́ўна;
2. вводн. сл. сапраўды́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
факт, -а, М -кце, мн. -ы, -аў, м.
1. Нявыдуманы, сапраўдны выпадак, падзея, тое, што адбылося на самай справе.
Сапраўдны ф.
Паведаміць факты.
Паставіць перад фактам каго-н. (перан.: становішча, калі ўжо нічога нельга змяніць).
2. часц. сцвярдж. Ужыв. са знач. так, сапраўды, бясспрэчна (разм.).
Няўжо ўсе сабраліся? — Ф.!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
велічэ́знасць, ‑і, ж.
Уласцівасць велічэзнага. Велічэзнасць балотнага масіву сапраўды выратоўвала партызан. Кавалёў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Адно́ш ’і, і сапраўды’ (Кліх) да адно ж.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Су́неча ’на самай справе, сапраўды’ (Мат. Гом.). Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дапра́ўды, прысл.
Разм. Сапраўды. — Што-ж... узрост... Дапраўды пара ў абоз, — думаў стары. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)