перапячы́, -пяку́, -пячэ́ш, -пячэ́; -пячо́м, -печаце́, -пяку́ць; -пёк, -пякла́, -ло́; -пячы́; -пе́чаны; зак., што.
1. Папячы больш, чым трэба, запячы вельмі моцна.
П. пірагі.
2. Спячы, папячы ўсё, многае.
Муку ўсю перапяклі.
|| незак. перапяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пе́кці ’пячы’ (Касп., Нас., Растарг.), пякці́ ’тс’ (слуц., мін., дзісн., мазыр., ігум., вілей., Мат.), ’гатаваць; паліць, прыпякаць’ (ТС), ’пячы сала’ (рагач., акц., светлаг., ЛА, 4) — новаўтварэнне ад асноў дзеяслова на ‑к‑ з канчаткам ‑чы, перад якім гэтае ‑к‑ аднаўляецца (Карскі 2-3, 276), параўн. пе́кчы ’пячы’ (Мат. Маг.), ’пячы сала’ (бых., ЛА, 4). Да пячы́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пе́каны (пэ́каный) ’спечаны’ (кам.; Жыв. НС). Да ⁺пе́каць ’пячы’ < пячы́/пе́кці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Піршчэ́ць ’пячы’ (астрав., Сл. ПЗБ). Балтызм. Параўн. літ. persiūti, persčii ’свярбець; шчымець, пячы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жа́рить несов.
1. (готовить для еды) пячы́; (мясо) сма́жыць; (сало) сква́рыць; (кофе, семечки и т. п.) пра́жыць, прэ́гчы;
2. (жечь, палить) палі́ць, пячы́;
3. (азартно что-л. делать) прост. жа́рыць; смалі́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
напячы́, -пяку́, -пячэ́ш, -пячэ́; -пячо́м, -печаце́, -пяку́ць; напёк, -пякла́, -кло́; -пячы́; -пе́чаны; зак.
1. чаго. Спячы нейкую колькасць.
Н. пірагоў.
2. што. Моцна нагрэць, перагрэць на сонцы, печы і пад. (разм.).
Н. ногі на пяску.
3. каго-што. Апячы крапівой; наджаліць (пра насякомых; разм.).
|| незак. напяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сква́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; незак., што.
1. Пячы на агні сала.
С. свежаніну.
2. перан. і без дап. Паліць (пра сонца; разм.).
Цэлы дзень скварыць сонца.
|| зак. сасква́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны (да 1 знач.) і засква́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны (пра страву).
|| наз. сква́ранне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
смыле́ць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -лі́ць; незак. (разм.).
1. Пячы, балець (ад апёкаў, ран і пад.).
Смылелі папечаныя пальцы.
2. перан. Пра душэўны боль: мучыць, непакоіць.
Смыліць душа па сыне.
3. Слаба, без полымя гарэць; тлець.
Ледзь смыляць у печы сырыя палены.
|| наз. смыле́нне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шчыме́ць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -мі́ць; незак.
1. Востра балець, пячы ад драпін, раздражнення і пад. або ныць, балець тупым болем.
Шчыміць рука ад драпін.
Шчымела сэрца (таксама перан.: пра душэўныя перажыванні).
2. Выклікаць адчуванне прыгнечанасці, нуды і пад.
У грудзях ад крыўды шчымела.
|| наз. шчымле́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пёкма: у выразе пёкма пячы́ ’вельмі, моцна’ (Нас.), ’пячы, не перастаючы’ (Касп.). Да пячы́ (гл.). Суф. ‑ма (паводле паходжання — канчатак назоўнікаў Тв. скл. парнага л.), утвараючы прыслоўі, далучаўся да займеннікаў, імёнаў і асабліва прадуктыўна да дзеясловаў альбо імёнаў, утвораных ад дзеяслоўных асноў: крычма крычэць, лежма, лёжма, сідзьма і да т. п.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)