пя́тка в разн. знач. пя́тка, -кі ж.; пята́, -ты́ ж.;
◊
душа́ в пя́тки ушла́ душа́ у пя́ткі (у пя́ты) пайшла́ (зайшла́); аж душа́ зайшла́ся; пад пя́ты ко́ле;
то́лько пя́тки засверка́ли (сверка́ют) то́лькі пя́ткі заблішча́лі (блішча́ць), то́лькі пя́ткі замільга́лі (мільга́юць);
пока́зывать пя́тки пя́ты падма́зваць; ма́ху дава́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гняўко́, ‑а, м.
Разм. Пра гняўлівага чалавека. Пяты дзень выбірала Надзя бульбу. Усё спадзявалася ўбачыць Паўла. Гэтакі гняўко, больш месяца і вачэй не паказаў. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напя́ць, -пну́, -пне́ш, -пне́; -пнём, -пняце́, -пну́ць; напя́ў, -пя́ла; -пні́; -пя́ты; зак., што.
1. Нацягнуўшы, зрабіць тугім або туга замацаваць.
Н. лейцы.
Н. струны на скрыпцы.
2. Надзець што-н., нацягнуць (разм.).
Н. боты.
|| незак. напіна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. напіна́нне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пераро́стак, ‑тка, м.
Падростак, які старэй па сваіх гадах, чым патрэбна для чаго‑н. Вучань-пераростак. □ Пасля вызвалення .. [Пётр] палічыў сябе пераросткам і адмовіўся пайсці ў пяты клас. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пецярэ́ня ’мянушка каровы, якая нарадзілася ў пятніцу’ (лаг., Сл. ПЗБ; Варл.). Семантычна звязана з пяць, пяты дзень ’пятніца’, паводле мадэлі аўтарэня (гл.); суфіксацыя, магчыма, пад балтыйскім уплывам (Лекс. балтызмы, 20).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
казыта́ць, казычу́, казы́чаш, казы́ча; казычы́; незак.
1. каго-што. Выклікаць лёгкае нервовае раздражненне, датыкаючыся да скуры.
К. пяты.
2. безас. Пра раздражненне ў горле, носе.
У горле казыча.
3. перан., што. Прыемна ўзбуджаць.
К. гонар.
|| зак. паказыта́ць, -зычу́, -зы́чаш, -зы́ча; -зычы́ (да 1 і 3 знач.).
|| наз. казыта́нне, -я, н. і ко́зыт, -у, М -зыце, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прагрэсі́ўка, ‑і, ДМ ‑сіўцы; Р мн. ‑сівак; ж.
Разм. Прагрэсіўная аплата за выкананне здзельнай работы звыш нормы. [Рабочы:] — Вось чаго я не магу зразумець? У яго пяты разрад, у Косці — другі, а прагрэсіўку дзеляць. Дзівак! Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падма́заць сов.
1. подма́зать, сма́зать;
2. перен., прост. (дать взятку) подма́зать;
◊ п. пя́ткі (пя́ты) — подма́зать пя́тки, показа́ть пя́тки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
размяня́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е; -я́ны; зак.
1. што. Абмяняць адны грашовыя купоны або манеты на больш дробныя ў адпаведнай колькасці.
Р. сто рублёў.
2. Пра гады.
Р. пяты дзясятак.
3. каго-што. Абмяняць каго-, што-н. на другое падобнае або на другога падобнага.
Р. кватэру.
Р. палонных.
|| незак. разме́ньваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. разме́н, -у, м.; прым. разме́нны, -ая, -ае.
Разменныя манеты.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пянту́х ’вялікі палец на руцэ’ (швянч., Крывіч, 1926, 12, 106). Відаць, ад пяць, пя́ты (гл.) з экспрэсіўнай назалізацыяй (магчыма, пад уплывам польск. piąty), калі мець на ўвазе спосаб падліку на пальцах шляхам іх загібання, пачынаючы ад мізінца. Да словаўтварэння і семантыкі параўн. наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)