Жаґляваць ’веяць (пра вецер)’ (Сцяц.). Выбухное ґ і месца пашырэння (гродз.) указваюць на польск. крыніцу: żaglować ’узнасіцца ў паветра (аб птушцы, планеры)’, з далейшым пашырэннем значэння. Польск. форма звязана з żeglować ’кіраваць суднам, асабліва парусным’ (> ст.-бел. жекглевати, жеглевати, жаклевати, жеклевати ’тс’ (Булыка, Запазыч., 113), żagiel ’парус’ (> ст.-бел. жагель, жакгель ’тс’ (Булыка, Запазыч., 112) < ням. Segel ’парус’ (Брукнер, 660–661).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
наду́ться
1. надзьму́цца, мног. панадзіма́цца; (о парусе и т. п. — ещё) напя́цца;
па́рус наду́лся па́рус надзьму́ўся (напя́ўся);
2. перен., разг. надзьму́цца, мног. панадзіма́цца; насу́піцца, мног. панасу́плівацца;
3. (напиться) прост. нажлу́кціцца, нажлу́ктацца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
грот 1, ‑а, М гроце, м.
Штучная або прыродная пячора. Абследаваць грот.
[Іт. grotta.]
грот 2, ‑а, М гроце, м.
Ніжні парус на грот-мачце.
•••
Грот-мачта — сярэдняя, самая высокая мачта на парусных і вёсельных суднах.
[Ад гал. groot— вялікі.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вятры́ла ’ветразь’ (КСТ). Хутчэй за ўсё, як і ўкр. вітрило (Шаўчэнка), запазычана з рускай мовы. Рус. ветрило са ст.-слав. вѣтрило; параўн. балг. дыял. ве́трило, ветри́ло ’парус, ветразь’. Рус. дыял. назвы тыпу смал. ветри́ло ’прыстасаванне для аховы стога ад ветру’ сюды непасрэдна не адносяцца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гарла́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм. Крычаць, гарланіць. Усе [суседзі] чулі ад слова да, слова, што гаварыў Гамрэкелі, бо ён знарок гарлаў па ўвесь пасёлак. Самуйлёнак. І чайкі гарлаюць на ўсе галасы на дым парахода, на парус касы. А. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
па́русны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да паруса. // Прызначаны для шыцця парусоў. Парусныя іголкі.
2. Які мае парус (парусы); які перамяшчаецца пры дапамозе парусоў. Паруснае судна. Парусная лодка.
3. Які мае адносіны да суднаў з парусамі. Парусны спорт. Парусныя гонкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́сы в разн. знач. косо́й; (не отвесный — ещё) накло́нный;
к. праме́нь — косо́й луч;
к. по́чырк — косо́й по́черк;
к. каўне́р — косо́й во́рот;
к. по́зірк — косо́й взгляд;
к. па́рус — косо́й па́рус;
к. ву́гал — косо́й у́гол;
◊ к. са́жань у пляча́х — разм. коса́я са́же́нь в плеча́х, пле́чи коса́я са́же́нь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рыф 1, ‑а, м.
Падводнае ці надводнае ўзвышэнне марскога дна, небяспечнае для суднаходства. У трумы хлынула вада імкліва, І далей карабель плысці не змог. Пад хвалямі затоены, маўкліва сваю ахвяру Рыф сцярог... Валасевіч.
[Ням. Riff.]
рыф 2, ‑а, м.
Папярочны рад прадзетых праз парус вяровак, пры дапамозе якіх можна паменшыць плошчу паруса.
[Гал. reef, rif.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
поло́тнище ср.
1. (кусок ткани в натуральную ширину) по́лка, -кі ж.;
па́рус в четы́ре поло́тнища па́рус у чаты́ры по́лкі;
2. (знамени и т. п.) пало́тнішча, -шча ср.;
поло́тнище зна́мени пало́тнішча сця́га;
опознава́тельное поло́тнище воен. апазнава́льнае пало́тнішча;
авиасигна́льное поло́тнище воен. авіясігна́льнае пало́тнішча;
3. (инструмента) спец. палатно́, -на́ ср.;
поло́тнище пилы́ палатно́ пілы́;
4. (у ворот) ство́рка, -кі ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вар’я́цкі, ‑ая, ‑ае.
1. Уласцівы вар’яту; такі, як у вар’ята. Вар’яцкі смех. Вар’яцкія вочы. □ [Іван] прахапіўся адразу і ў тое ж імгненне пачуў недарэчны вар’яцкі крык. Быкаў.
2. Неразумны, шалёны; дзікі. Вар’яцкія ідэі, планы.
3. перан. Разм. Які характарызуецца крайняй ступенню праяўлення, выключны (па сіле, велічы, напружанасці). Вар’яцкая злосць. □ Мы перамаглі буру, вар’яцкую сілу стыхіі і хутка паднімем парус зваротнага плавання. Гамолка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)