таранта́с, ‑а, м.
Спецыяльная дарожная павозка на чатырох колах, звычайна крытая. Разгневаны Любіш, у тарантасе адразу памчаў у Навагрудак. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цяле́жка, -і, ДМ -жцы, мн. -і, -жак, ж.
1. Ручная ці механічная павозка для перавозкі грузаў.
2. Рухомая частка некаторых машын, тэхнічных канструкцый (спец.).
3. толькі мн. У калёсах — пярэднія колы на восі з аглоблямі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
калясні́ца, ‑ы, ж.
У старажытных грэкаў і рымлян — двухколая павозка, якой карысталіся ў час трыумфальных шэсцяў, спаборніцтваў і баёў. Баявая калясніца. Спаборніцтвы калясніц.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
парако́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Воз, павозка, запрэжаныя парай коней. На настаўніцкі двор уз’ехала натоптаная сенам скарбовая параконка. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ По́ваз ’воз’ (Федар. 6). Ст.-бел. повозь ’павозка’ (1645), ’павіннасць па перавозцы грузаў’ (1495). Укр. повіз ’павозка; экіпаж’, ст.-укр. повозь ’павіннасць дастаўляць даніну ў двор феадала’, чэш., славац. ρονοζ ’павозка’, польск. powóz ’тс’, ’павіннасць дастаўляць падводы ў панскі ці каралеўскі двор’. Ад */ю- і *voziti > вазіць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ка́ркі ’павозка’ (Жд. 3), ’малыя санкі’ (Шат.). Запазычанне з ням. Karch ’павозка’, с.-в.-ням. karech ’двуколка’, таму Pluralia tantum. Магчыма, таксама ўплыў бел. калёсы для назвы павозкі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
перакулі́цца, -кулю́ся, -ку́лішся, -ку́ліцца; зак. (разм.).
1. Перавярнуцца дном, нізам уверх ці паваліцца набок, на спіну, абярнуцца.
Павозка перакулілася.
2. цераз што. Перавярнуцца цераз галаву або перакуліцца цераз каго-, што-н.
П. цераз плот.
|| незак. пераку́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тача́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Лёгкая рысорная павозка з адкрытым кузавам для запрэжкі пары коней. Туравец адчуваў .. плячо [Марыі Андрэеўны], якое ад пакалыхвання тачанкі то прыпадала лёгка да яго, то аддалялася. Мележ. // Павозка такога тыпу, забяспечаная кулямётам (у кавалерыі перыяду грамадзянскай вайны). Во спачатку йдзе пяхота, За ёй конніца і танкі, На машынах едуць роты, А там — быстрыя тачанкі. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кібі́тка ’крытая павозка ў качэўнікаў’ (ТСБМ). Гл. кібіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тача́нка ’лёгкая павозка з адкрытым кузавам’ (ТСБМ, Вруб.): павозкі даўней былі… тачанкі (Маладосць, 1992, 2, 115), перан. ’павозка такога тыпу, забяспечаная кулямётам’ (ТСБМ), ’тачка’ (Ян., ПСл). Укр. тача́нка ’лёгкая павозка’, рус. тача́нка ’тс’. Відаць, арэальнае ўтварэнне на базе прасл. *tačati ’гнаць, паганяць, каціць’, параўн. стараж.-рус. тача́ти ’гнаць, паганяць’, польск. taczać ’каціць’, чэш. táčeti ’круціць, качаць’ (ЕСУМ, 5, 529). Не выключана другаснае збліжэнне з польск. najtyczanka ’від лёгкай павозкі’ (з нямецкай), адкуль Фасмер (3, 49), Трубачоў (Дополн., 4, 29) выводзяць рус. натыча́нка ’лёгкая плённая польская брычка’, тача́нка ’лёгкая павозка’. Гл. і тачаць, тачка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)