перае́зд м.
1. (род. перае́зду) (действие) перее́зд;
п. у но́вы дом — перее́зд в но́вый дом;
2. (род. перае́зда) (место) перее́зд;
до́ўгі п. — дли́нный перее́зд;
чыгу́начны п. — железнодоро́жный перее́зд
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
укарані́ць сов.
1. укорени́ть;
у. раса́ду — укорени́ть расса́ду;
2. перен. укорени́ть, внедри́ть; (распространить — ещё) насади́ть;
у. но́вы ме́тад у вытво́рчасць — укорени́ть (внедри́ть) но́вый ме́тод в произво́дство;
у. но́выя ідэ́і — укорени́ть (внедри́ть, насади́ть) но́вые иде́и
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ладII муз. лад, род. ла́ду м.;
◊
на ра́зные лады́ на ро́зныя лады́;
петь на но́вый лад спява́ць на но́вы лад;
петь в лад спява́ць у лад;
настро́иться на друго́й лад настро́іцца на і́ншы лад.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
узні́кнуць сов. возни́кнуть; появи́ться; яви́ться; произойти́; случи́ться;
~кла жада́нне — возни́кло жела́ние;
узні́к но́вы го́рад — возни́к (появи́лся) но́вый го́род;
~кла до́брая ду́мка — возни́кла (появи́лась, яви́лась) хоро́шая мысль;
ад неасцяро́жнасці ўзнік пажа́р — от неосторо́жности возни́к (произошёл, случи́лся) пожа́р
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вы́плысці I сов., в разн. знач. вы́плыть;
в. ў мо́ра — вы́плыть в мо́ре;
ме́сяц ~лыў з-за хмар — луна́ вы́плыла из-за туч;
~лыла но́вае пыта́нне — вы́плыл но́вый вопро́с
вы́плысці II сов. вы́колоситься;
ячме́нь ~лыў — ячме́нь вы́колосился
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
красава́цца несов.
1. в разн. знач. красова́ться;
на рагу́ ву́ліцы ~су́ецца но́вы тэа́тр — на углу́ у́лицы красу́ется но́вый теа́тр;
к. пе́рад кім-не́будзь — красова́ться пе́ред ке́м-л.;
2. жить сча́стли́во;
красу́йся, мой ро́дны край — живи́ сча́стли́во, мой родно́й край
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ночь ноч, род. но́чы ж.;
по ноча́м нача́мі, па нача́х;
в ночь под Но́вый год у ноч пад Но́вы год;
поля́рная ночь паля́рная ноч;
◊
споко́йной ночи до́брай но́чы, дабра́нач;
день и ночь дзень і ноч;
в ночь у ноч;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
погу́дка ж., обл.
1. (напев) запе́ў, -пе́ву м.; (песня) пе́сня, -ні ж.;
2. (прибаутка) прыгаво́рка, -кі ж., пры́маўка, -кі ж.;
◊
какова́ погу́дка, такова́ и пля́ска погов. яка́я пе́сня, такі́я і ско́кі;
ста́рая погу́дка на но́вый лад погов. стара́я ба́сня на но́вы лад.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прапанава́ць I сов., в разн. знач. предложи́ть;
п. но́вы прае́кт — предложи́ть но́вый прое́кт;
п. дапамо́гу — предложи́ть по́мощь;
п. но́вую зада́чу — предложи́ть но́вую зада́чу;
п. пайсці́ ў адпачы́нак — предложи́ть пойти́ в о́тпуск;
◊ п. руку́ (і сэ́рца) — (каму) предложи́ть ру́ку (и се́рдце) (кому)
прапанава́ць II несов., см. прапано́ўваць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ На́вадзень (на́ва дзень) ’бохан хлеба’ (Грыг.), навадзянь ’тс’ (Пал.). Укр. чарніг. на́водзень ’бохан, вялікі жытні хлеб’. Карскі (2–3, 99) лічыць чарніг. новодзень ’усякі цэлы (непачаты) хлеб’ складаным словам тыпу вялікдзень і пад., аднак семантыка яго застаецца нявытлумачанай. Можна бачыць у ім табуізаваную назву або эўфемізм, параўн. naujinis, naujas ’новы’ як назва баравіка ў літоўскіх дыялектах, гл. Атрэмбскі, Gramatyka, II, 193, што пацвярджаецца таксама забаронай рэзаць хлеб да заходу сонца, параўн.: Нельга было почынаць ббхона увечэры наноч (ТС). Страхаў сведчыць пра рытуальнае дзяленне хлеба на Палессі: «…бралі буханку і ішлі на двор, станавіліся там, дзе зайшло сонца, і пачыналі рэзаць. Лусту адрэжа гаспадар і вяртаецца ў хату» (Полесье и этногенез славян. M., 1983, 99). Магія цэлага, непачатага адлюстравалася і ў паняцці новы, параўн. ст.-рус. новый ’іншы; яшчэ адзін’, што павінна было забяспечыць працяг дастатку і ў будучым; параўн. таксама выкарыстанне таго ж паняцця ў гадавым сялянскім цыкле: чэш. мар. prednov(ok), славац. donovok, dönovie ’час перад жнівом, як правіла, непасрэдна перад жаданым «новым» хлебам, калі трэба вытрымаць «да новага» хлеба’. З фармальнага боку другая частка слова можа быць узведзена да *dšti ’рабіць’, параўн. польск. дыял. dziono, dzienie, dzień ’выраб’ і рус. пск. борть новодетъ, борть стародетъ ’дрэвы з новымі і старымі борцямі’, новодѣль ’новая борць’ і пад.; у такім выпадку першапачатковае значэнне слова можна ўзнавіць як ’новапачаты’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)