перае́зд м.

1. (род. перае́зду) (действие) перее́зд;

п. у но́вы дом — перее́зд в но́вый дом;

2. (род. перае́зда) (место) перее́зд;

до́ўгі п. — дли́нный перее́зд;

чыгу́начны п. — железнодоро́жный перее́зд

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

укарані́ць сов.

1. укорени́ть;

у. раса́ду — укорени́ть расса́ду;

2. перен. укорени́ть, внедри́ть; (распространить — ещё) насади́ть;

у. но́вы ме́тад у вытво́рчасць — укорени́ть (внедри́ть) но́вый ме́тод в произво́дство;

у. но́выя ідэ́і — укорени́ть (внедри́ть, насади́ть) но́вые иде́и

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ладII муз. лад, род. ла́ду м.;

на ра́зные лады́ на ро́зныя лады́;

петь на но́вый лад спява́ць на но́вы лад;

петь в лад спява́ць у лад;

настро́иться на друго́й лад настро́іцца на і́ншы лад.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

узні́кнуць сов. возни́кнуть; появи́ться; яви́ться; произойти́; случи́ться;

~кла жада́нне — возни́кло жела́ние;

узні́к но́вы го́рад — возни́к (появи́лся) но́вый го́род;

~кла до́брая ду́мка — возни́кла (появи́лась, яви́лась) хоро́шая мысль;

ад неасцяро́жнасці ўзнік пажа́р — от неосторо́жности возни́к (произошёл, случи́лся) пожа́р

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вы́плысці I сов., в разн. знач. вы́плыть;

в. ў мо́ра — вы́плыть в мо́ре;

ме́сяц ~лыў з-за хмар — луна́ вы́плыла из-за туч;

~лыла но́вае пыта́нне — вы́плыл но́вый вопро́с

вы́плысці II сов. вы́колоситься;

ячме́нь ~лыў — ячме́нь вы́колосился

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

красава́цца несов.

1. в разн. знач. красова́ться;

на рагу́ ву́ліцы ~су́ецца но́вы тэа́тр — на углу́ у́лицы красу́ется но́вый теа́тр;

к. пе́рад кім-не́будзь — красова́ться пе́ред ке́м-л.;

2. жить сча́стли́во;

красу́йся, мой ро́дны край — живи́ сча́стли́во, мой родно́й край

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ночь ноч, род. но́чы ж.;

по ноча́м нача́мі, па нача́х;

в ночь под Но́вый год у ноч пад Но́вы год;

поля́рная ночь паля́рная ноч;

споко́йной ночи до́брай но́чы, дабра́нач;

день и ночь дзень і ноч;

в ночь у ноч;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

погу́дка ж., обл.

1. (напев) запе́ў, -пе́ву м.; (песня) пе́сня, -ні ж.;

2. (прибаутка) прыгаво́рка, -кі ж., пры́маўка, -кі ж.;

какова́ погу́дка, такова́ и пля́ска погов. яка́я пе́сня, такі́я і ско́кі;

ста́рая погу́дка на но́вый лад погов. стара́я ба́сня на но́вы лад.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прапанава́ць I сов., в разн. знач. предложи́ть;

п. но́вы прае́кт — предложи́ть но́вый прое́кт;

п. дапамо́гу — предложи́ть по́мощь;

п. но́вую зада́чу — предложи́ть но́вую зада́чу;

п. пайсці́ ў адпачы́нак — предложи́ть пойти́ в о́тпуск;

п. руку́ (і сэ́рца) — (каму) предложи́ть ру́ку (и се́рдце) (кому)

прапанава́ць II несов., см. прапано́ўваць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

На́вадзень (на́ва дзень) ’бохан хлеба’ (Грыг.), навадзянь ’тс’ (Пал.). Укр. чарніг. на́водзень ’бохан, вялікі жытні хлеб’. Карскі (2–3, 99) лічыць чарніг. новодзень ’усякі цэлы (непачаты) хлеб’ складаным словам тыпу вялікдзень і пад., аднак семантыка яго застаецца нявытлумачанай. Можна бачыць у ім табуізаваную назву або эўфемізм, параўн. naujinis, naujas ’новы’ як назва баравіка ў літоўскіх дыялектах, гл. Атрэмбскі, Gramatyka, II, 193, што пацвярджаецца таксама забаронай рэзаць хлеб да заходу сонца, параўн.: Нельга было почынаць ббхона увечэры наноч (ТС). Страхаў сведчыць пра рытуальнае дзяленне хлеба на Палессі: «…бралі буханку і ішлі на двор, станавіліся там, дзе зайшло сонца, і пачыналі рэзаць. Лусту адрэжа гаспадар і вяртаецца ў хату» (Полесье и этногенез славян. M., 1983, 99). Магія цэлага, непачатага адлюстравалася і ў паняцці новы, параўн. ст.-рус. новый ’іншы; яшчэ адзін’, што павінна было забяспечыць працяг дастатку і ў будучым; параўн. таксама выкарыстанне таго ж паняцця ў гадавым сялянскім цыкле: чэш. мар. prednov(ok), славац. donovok, dönovie ’час перад жнівом, як правіла, непасрэдна перад жаданым «новым» хлебам, калі трэба вытрымаць «да новага» хлеба’. З фармальнага боку другая частка слова можа быць узведзена да *dšti ’рабіць’, параўн. польск. дыял. dziono, dzienie, dzień ’выраб’ і рус. пск. борть новодетъ, борть стародетъ ’дрэвы з новымі і старымі борцямі’, новодѣль ’новая борць’ і пад.; у такім выпадку першапачатковае значэнне слова можна ўзнавіць як ’новапачаты’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)