завора́чивать несов., разг.
1. (изменять направление) заваро́чваць, паваро́чваць; (наведываться) збо́чваць;
2. (загибать кверху, назад) загіна́ць; закру́чваць; (подол, рукава) зака́сваць; (о штанинах — ещё) падка́сваць; (полы) захіна́ць;
3. (упаковывать) заго́ртваць; запако́ўваць; закру́чваць, укру́чваць; завіна́ць, захіна́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
наваро́чаць сов. (во множестве)
1. (ворочая, наложить, набросать) навороти́ть, наворо́чать;
н. ку́чу каме́ння — навороти́ть (наворо́чать) ку́чу камне́й;
2. (повалить набок, перевернуть кверху дном) опроки́нуть, повали́ть;
бура́н наваро́чаў мно́га дрэў — бура́н опроки́нул (повали́л) мно́го дере́вьев;
3. см. навярну́ць 1
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
задра́ться разг.
1. в разн. знач. задра́цца, мног. пазадзіра́цца;
руба́ха задрала́сь кве́рху кашу́ля задра́лася ўго́ру;
ко́жица на па́льце задрала́сь ску́рка на па́льцы задра́лася;
2. (затеять ссору, драку) задра́цца, заве́сціся;
мальчи́шки задрали́сь ме́жду собо́й хлапчукі́ задра́ліся (завялі́ся) памі́ж сабо́й.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
разло́жысты, ‑ая, ‑ае.
1. Развесісты, раскідзісты, шырокі (пра дрэва, крону, галіны і пад.). А колькі самабытнага хараства ў гэтых адзінокіх разложыстых дубах, раскіданых па краях лесу, і гэтых пышна-купчастых хвоях у полі. Колас. З-пад цяжкіх, разложыстых шатаў струменіць духмянае і чыстае, як крынічная вада, паветра. Гамолка. Ад шляху пайшла бярозавая алея і ўперлася ў разложысты сад. Пестрак. // Які пашыраецца, расходзіцца кверху; развілісты. Буйвалы, важна несучы разложыстыя рогі, павольна цягнулі скрыпучую арбу. Самуйлёнак. Сям-там выглядалі з-пад .. [лістоў] запозненыя, разложыстыя кветкі белых лілей. Арочка.
2. Шырокі, пакаты; адкрыты, роўны. Добры луг там быў, трава расла, як чарот. Месца ўдалае, роўнае, разложыстае. Скрыган. І толькі ўздоўж рэчкі Пітамкі ляжалі разложыстыя паплавы. Асіпенка.
3. Які далёка чуецца, адбіваючыся рэхам. Магутны разложысты выбух скалануў вагон. Паслядовіч. Неба над прыціхлымі хатамі і агародамі нізалі стрэлы маланак і расколвалі разложыстыя ўдары грому. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
завора́чиваться
1. (назад или в сторону) прост. заваро́чвацца, паваро́чвацца;
2. прост. (загибаться кверху, назад) загіна́цца; закру́чвацца; (о подоле, рукавах) зака́свацца; (о штанинах — ещё) падка́свацца; (о полах) захіна́цца;
3. страд. загіна́цца; закру́чвацца; зака́свацца; падка́свацца; заго́ртвацца; запако́ўвацца; укру́чвацца; завіна́цца, захіна́цца; см. завора́чивать 2, 3.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
задра́ць сов., в разн. знач. задра́ть; (поднять кверху — ещё) вздёрнуть;
з. галаву́ — задра́ть (вздёрнуть) го́лову;
з. кашу́лю — задра́ть (вздёрнуть) руба́ху;
з. ску́рку на па́льцы — задра́ть ко́жицу на па́льце;
каршу́н задра́ў ку́рыцу — ко́ршун задра́л ку́рицу;
◊ з. но́гі — а) отда́ть бо́гу ду́шу; б) бря́кнуться;
з. нос — задра́ть нос
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вздува́ться разг.
1. (подниматься кверху — о волнах) узніма́цца; (о парусах) надзіма́цца;
2. (набухать) набрака́ць; (о тесте) падыхо́дзіць; (раздуваться, вспухать) успуха́ць, напуха́ць; (разносить) разно́сіць; (распухать) распуха́ць; (о животе) успу́швацца; (о льде) узніма́цца; см. взду́ться 2;
3. перен. (о ценах) узніма́цца;
4. страд. узніма́цца; раздзьму́хвацца; наганя́цца; см. вздува́ть 1, 3, 4.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
взду́ться сов., разг.
1. (подняться кверху — о волнах) узня́цца; (о парусах) надзьму́цца;
2. (набухнуть) набра́кнуць; (о тесте) падысці́; (раздуться, вспухнуть) успу́хнуць, напу́хнуць; (разнести) разне́сці; (распухнуть) распу́хнуць; (о животе) успу́шыцца; (о льде) узня́цца;
щека́ взду́лась шчака́ ўспу́хла (напу́хла, распу́хла), шчаку́ разне́сла;
взду́лся лёд на реке́ узня́ўся лёд на рацэ́;
3. перен. (о ценах) узня́цца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
перавярну́цца сов.
1. переверну́ться, опроки́нуться;
2. (на другую сторону) поверну́ться, переверну́ться; (на другой бок — ещё) перевали́ться;
3. (в кого-, что-л.) преврати́ться, обрати́ться; (фольк. — ещё) обороти́ться, оберну́ться;
4. (побывать в разное время — о многих) перебыва́ть;
ко́лькі тут наро́ду ~ну́лася! — ско́лько здесь наро́ду перебыва́ло!;
◊ п. ўве́рх дном — переверну́ться кве́рху дном;
~ну́ўся б у труне́ — переверну́лся бы в гробу́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Кады́р ’пасудзіна для збожжа, мукі, выдзеўбаная з суцэльнага кавалка дрэва’ (глус., Янк. 2), кадырчык ’невялікая драўляная дзежачка, завужаная кверху’ (Мат. Маг.). Адзначым, што магілёўскі слоўнік зафіксаваў слова таксама ў Глускім раёне, што вымушае лічыць кадыр вузкарэгіянальным утварэннем. Як і ў іншых выпадках, гэта можа азначаць запазычанне, архаізм або інавацыю. Першае і другое на прычыне адсутнасці паралелей адпадаюць. Для версіі новаўтварэння можна прапанаваць некалькі варыянтаў этымалогіі. Магчыма, кадыр — суфіксальнае ўтварэнне ад асновы кад‑ (гл. кадзь, кадушка) і суфікса ‑ыр, пры дапамозе якога, паводле Сцяцко, Афікс. наз., 127, утвараюцца асабовыя і неасабовыя назоўнікі (націск на суфіксе); дэрываты характарызуюць істоты, прадметы па выразнай прыкмеце: жаўтыр ’птушка жаўтушка (амялушка)’, пустыр ’пустка’. Відавочна, што такую суфіксацыю для слова кадыр можна прыняць толькі па фармальнаму крытэрыю. З семантычнага боку (значэнне ’выдзеўбаная з кавалка дрэва’) перашкоды для такой этымалогіі няма, параўн. палес. кадушка ’выдзеўбаная з кавалка дрэва пасудзіна’. Паводле другога варыянта этымалогіі, кадыр < кадоўб, кадуб ад асновы кад, якая вычленена ў выніку зацямнення і перараскладання структуры гэтых слоў. Такім чынам, лёгка тлумачыцца значэнне слова, аднак застаюцца цяжкасці, звязаныя з семантыкай суфікса. Разглядаць кадыр таксама можна як утварэнне, аналагічнае і паралельнае слову кадоўб. У такім выпадку ка‑ < ко‑ дзеяслоўнага ў назоўніку, а ‑дыр суадносіцца з слав. dirałi. Фанетыку ў бел. слове можна вытлумачыць фармальным уздзеяннем ‑ыр‑суфіксацыі, аднак цяжка ўзгадніць семантыку патэнцыяльнага аддзеяслоўнага кадыр і слав. dьrti. Як магчымыя аналагічныя ўтварэнні можна прывесці рус. асташ., цвяр. кадра ’дрэнь, калі гаварыць аб пэўным саслоўі або класе людзей’. Даль прыводзіў як магчымыя сінонімы падера, падра. Цікавай выглядае магчымасць суаднесці бел. кадыр і бал. дыял. кадра ’кадка’, кадурка ’кадушка’, якое аўтары балгарскага этымалагічнага слоўніка выводзяць ад када ’чан, бочка’, кадра < кадурка з сінкопай ‑у‑, гл. БКР, 3, 129 і 132. Калі прыняць этымалогію балгарскага слова, застаецца магчымасць прывесці яго як словаўтваральна падобнае бел. слову, гл. нашу першую версію.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)