Заляца́цца ’дагаджаць жанчыне з мэтай выклікаць прыхільнасць’. Рус. смал., паўд. залица́ться, укр. залиця́тися, польск. zalecać się ’тс’. Зваротны дзеяслоў да заляцаць (гл.) з далейшай спецыялізацыяй значэння. Параўн. яшчэ залёты.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Прапека, пропэка ’здобны пірог’ (Сл. Брэс.). Зваротны дэрыват ад прапячы < пячы з узнаўленнем першаснага ‑к‑, гл. прапячы ’спячы’: свежага хлеба прапякла (ігн., Сл. ПЗБ); да семантыкі прэфікса параўн. праварыць ’зварыць’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
обра́тный адваро́тны; зваро́тны;
обра́тный путь даро́га наза́д, зваро́тная даро́га;
обра́тная сторона́ адваро́тны бо́к;
обра́тный смысл адваро́тны сэнс;
обра́тный биле́т ж.-д. зваро́тны біле́т, біле́т для прае́зду туды́ і наза́д;
обра́тная пропо́рция, обра́тная величина́ мат. адваро́тная прапо́рцыя, адваро́тная велічыня́;
◊
обра́тная си́ла закона юр. зваро́тная сі́ла зако́на.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тыф, ‑у, м.
Агульная назва некаторых вострых інфекцыйных захворванняў: брушнога тыфу, зваротнага тыфу, сыпнога тыфу і паратыфу.
•••
Брушны тыф — вострае інфекцыйнае захворванне, якое выклікаецца пранікненнем у кішэчнік яго ўзбуджальнікаў.
Зваротны тыф — вострае інфекцыйнае захворванне з характэрнымі ліхаманкавымі прыступамі, якія перыядычна паўтараюцца.
Сыпны тыф — вострае інфекцыйнае захворванне, якое суправаджаецца з’яўленнем на ўсім целе хворага сыпу ў выглядзе ружовых і пурпуровых плям.
[Ад грэч. týphos — зацямненне свядомасці.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
а́драс, -а, мн. -ы́, -о́ў м.
1. Надпіс на паштовым адпраўленні, які называе атрымальніка і месца назначэння.
Дакладны а. на пасылцы.
Зваротны а. — гэта адрас адпраўшчыка.
2. Месцазнаходжанне, месцажыхарства, а таксама абазначэнне, назва месцазнаходжання, месцажыхарства.
Службовы а.
Пісаць на а.
3. Пісьмовае прывітанне ў гонар якой-н. урачыстай падзеі, юбілею.
Віншавальны а.
|| прым. а́драсны, -ая, -ае.
○
Адрасны стол — установа, якая рэгіструе асоб, што жывуць у пэўнай мясцовасці, і выдае даведкі пра іх месцажыхарства.
Адрасная кніга — кніга са спісам адрасоў асоб і ўстаноў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ста́віцца зваротны дзеяслоў да ставіць (гл.) ‘паўставаць, настройвацца супраць каго-небудзь’, ‘цягнуцца, старацца зраўняцца ў частаванні з багатымі’ (Нас.). Другое значэнне з польск. stawiać się ‘трымаць сябе задзірліва, абуральна; казырацца, задавацца’, stawiać się na równi ‘ставіць сябе нароўні з кім-небудзь’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
а́драс, ‑а, м.
1. Надпіс на паштовым адпраўленні, у якім указваецца месцазнаходжанне атрымальніка. Сяргей прачытаў надпіс на некалькіх старых канвертах. На ўсіх — адзін адрас: дэпутату Вярхоўнага Савета. Шамякін. // Указанне месцазнаходжання каго‑, чаго‑н. Прамчала віхрам конніца І знікла ў шызай далі. Дзяўчаты непакояцца, Што адрасоў не далі. Гаўрусёў.
2. Пісьмовае прывітанне ў гонар якой‑н. урачыстай падзеі, звычайна юбілею. Паднесці прывітальны адрас.
•••
Зваротны адрас — адрас адпраўшчыка.
[Фр. adresse.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вінаваціць ’абвінавачваць, лічыць вінаватым’ (КТС, БРС, Гарэц., Шат., Мядзв., Яруш., Касп.), вінуваціць, вінаваціць ’тс’ (Бяльк.). Укр. винува́тити, винова́тити ’тс’, рус. винова́тить ’абвінавачваць’. Утворана ад вінаваты (гл.). Сюды ж зваротны дзеяслоў вінаваціцца ’рабіцца вінаватым, даўжніком’ (Нас.); ’апраўдвацца, дакараць сябе, адчуваючы віну, каяцца’ (КТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сябе́, ДМ сабе́, Т сабо́й (сабо́ю), займ. зваротны.
Указвае на адносіны дзеяння да таго, хто яго ўтварае (дзейніка), адпавядаючы па сэнсе асабовым займеннікам любой асобы і ліку.
Расказаць пра с.
Паставіць сабе многа задач.
Размеркаваць паміж сабою.
Думаць пра с.
◊
Выйсці з сябе — раззлавацца.
Замкнуцца ў сабе — адасобіцца ад іншых.
Не па сабе каму (разм.) — няёмка (пра стан збянтэжанасці, разгубленасці і пад.).
Па сабе (разм.) — па сваім гусце.
Сам не ў сабе (разм.) — пра таго, хто страціў душэўны спакой.
У сябе хто (разм.) — у сваім доме, пакоі і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Торч ’сабраныя разам няструганыя доўгія дошкі’ (Нас.). Як і ўкр. торч ’агароджа з вертыкальна прымацаваных кіёў’, торчи́на ’адна палка ў агароджы’, адносіцца да прасл. *tъr̥četi/*stъr̥četi ’вытыркацца, тырчаць’, параўн. тарчма́, то́рчма, гл. Менш верагодны зваротны дэрыват ад тарчыца ’дошка’ (гл.) з фармальным пераўтварэннем (о < а пад націскам) і набыццём значэння зборнасці.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)