здагна́ць, ‑ганю, ‑гоніш, ‑гоніць; зак., каго-што.
Разм. Тое, што і дагнаць. На пляцы Аляксея здагнаў хуткі газік. Мележ. Конь вырвецца — здагоніш і зловіш, а слова вырвецца — не зловіш. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
начо́тчык, ‑а, м.
Чалавек, які многа чытае, але павярхоўна, дагматычна засвойвае прачытанае. Сваю прамову .. [Сардэчны] гаварыў з пафасам, у кожным сказе ўжываў «пад лозунгам», «дагнаць і перагнаць», «інтэнсіўнасць працы», «героіка будняў» і іншыя слоўцы гаваруна-начотчыка. Барашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
насти́чь сов.
1. (догнать) дагна́ць, нагна́ць;
2. перен. напатка́ць, спатка́ць, спасці́гнуць;
враго́в насти́гла справедли́вая ка́ра во́рагаў спасці́гла справядлі́вая ка́ра.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шантажы́ст, ‑а, М ‑сце, м.
Той, хто займаецца шантажом, дамагаецца чаго‑н. шляхам шантажу. Хлопец памкнуўся быў дагнаць гэтага шантажыста, але той .. адбег яшчэ далей. Быкаў. [Жывіца:] — У нашым кодэксе, здаецца, ёсць такое права — прыцягваць да крымінальнай адказнасці шантажыстаў і паклёпнікаў... Ваданосаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нагна́ць, -ганю́, -го́ніш, -го́ніць; -гані́; -гна́ны; зак.
1. каго-што. Ідучы, едучы і пад., дагнаць.
Н. уцекача.
2. перан., каго-што. Дагнаць каго-н. у поспехах, развіцці, выніках.
Н. таварышаў па вучобе.
3. што і без дап. Выканаць тое, што не было зроблена ў свой час.
Н. упушчанае.
4. каго-чаго, што. Сагнаўшы, сабраць у адным месцы.
5. часцей безас., што і чаго. Прыгнаць, нанесці (пра дождж, снег і пад.).
Вецер нагнаў хмар.
Не нагнала б (безас.) дажджу.
6. перан., што і чаго. Унушыць каму-н. якое-н. пачуццё.
Н. страху.
Н. смутку.
7. што і чаго. Выклікаць рэзкае павелічэнне якім-н. спецыяльным прыёмам.
Н. тэмпературу.
8. што і чаго. Нацерці.
Н. мазалёў.
9. што. Набіць што-н. на што-н.
Н. абручы на бочку.
10. чаго. Нагатаваць перагонкай.
Н. бочачку спірту.
◊
Нагнаць аскому (разм., неадабр.) — адчуць непрыемнасць ад чаго-н. збітага, нуднага.
|| незак. наганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паго́ня, -і, ж.
1. за кім-чым. Праследаванне каго-, чаго-н. з мэтай дагнаць, злавіць.
Кінуцца ў пагоню за кім-н.
2. Чалавек ці звычайна група людзей, якія праследуюць каго-н.
П. бегла па слядах.
3. перан., за кім-чым. Імкненне дабіцца каго-, чаго-н., дасягнуць чаго-н.
П. за прыбыткам.
У выразе: у пагоні за кім-чым, у знач. прыназ. з Т — імкнучыся да каго-, чаго-н.
У пагоні за славай.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Напярэ́сцігі ’напярэймы, наперарэз’ (Сцяшк.; зэльв., Жыв. сл.; карэл., Янк. 1), напярэ́сцікі ’наўпрасткі, карацейшым шляхам, наперарэз (ісці, бегчы)’ (Янк. 1). Ад незафіксаванага *пярэ́сціг ’абгон’, да рэдкага ў беларускай мове — сці́гнуць ’дагнаць, дасягнуць’ (прасл. *stignǫti), параўн. насці́гнуць ’нагнаць’ (Некр. і Байк.) і пад.; утворана па тыпу наперахопкі ’навыперадкі’, наперагонкі ’тс’ і г. д., формы з ‑к‑ замест ‑г‑ пад уплывам апошніх.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
насці́гнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. насціг, ‑гла і насцігнуў, ‑гнула; зак., каго-што.
Дагнаць, гонячыся за кім‑, чым‑н. Гітлеравец, скарыстаўшы хвіліну замяшання, неспадзявана рвануўся назад. «Стой!» — крыкнуў Шашура. Праз два крокі ён насціг уцекача. Мележ. Іван хацеў запярэчыць, але Якаў загаварыў далей: — Значыць, і цябе мой лёс насцігнуў. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прысціга́ць, прысці́гнуць ’знаходзіць; адшукваць’; ’сачыць за кім-небудзь’; ’даходзіць’; ’раптоўна апанаваць; спасцігнуць’ (Нас., ТСБМ), ’захапіць, паставіць у безвыходнае становішча’ (ТС), прысцігну́ць ’дагнаць; схапіць’ (Нас.), ’прыбыць’ (арш., Шн. 2), ст.-бел. пристигнути ’прыбыць’: а каженики царевы пристигли (Альтбаўэр). Гл. спасціга́ць, сцігаць; на фоне адносна слаба засведчаных у беларускай мове вытворных ад прасл. *stig‑ звяртае ўвагу беларуска-паўднёваславянская паралель прысці́гнуць — балг. присти́гна ’прыйсці, прыбыць’, макед. пристигне ’прыехаць, прыбыць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Засці́гнуць ’раптоўна захапіць, застаць’. Рус. застигнуть, укр. засти́гти, засти́гну, польск. zaścignąć, чэш. zastihnouti, славац. zastihnúť ’тс’, славен. zastígniti ’дацягнуць’, балг. застѝгна ’дагнаць, застаць’. Ст.-рус. застичи, застиг‑ ’знайсці, застаць’ (XVI ст.), ст.-бел. застичи ’тс’ (Скарына). Прасл. прэфіксальны дзеяслоў. Прасл. stignǫti звязана (з чаргаваннем галоснага) з сцёжка (гл.), узыходзіць да і.-е *steigh‑ ’ісці, падымацца’, літ. staigà ’знянацку’, лат. stiga ’след’, ням. steigen ’уздымацца’ і інш. Покарны, 1, 1017–1018; Фасмер, 3, 780.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)