Туры́ць ‘гнаць, прымушаць хутка рабіць што-небудзь, імчаць’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Гарэц., Бяльк., Яўс., Ласт., ТС, Варл., Волк., Растарг.), ‘гнаць, штурхаць’ (Вушац. сл.), ‘везці нешта грувасткае’ (ТСБМ, Кал.), ‘бязмэтна траціць, раскідаць’ (Растарг.), ту́рыць (ту́рытсь) ‘прымушаць, паганяць’ (Шпіл.), ‘гнаць (пра самагонку)’ (Зайка Кос.), ту́ріць ‘рабіць нешта непрыстойнае’: культура — дзе стаіць, там і туря (ветк., Palaeoslavica, 23, 1, 173), туры́ты ‘гнаць’ (Сл. Брэс., Арх. Вяр.; драг. З нар. сл.), туры́цца ‘гнацца, бегчы следам, даганяючы’ (Рэг. сл. Віц.). Параўн. укр. ту́ри́ти ‘гнаць, выганяць’, рус. тури́ть ‘падганяць, гнаць, пудзіць’, польск. дыял. turać ‘абарочваць, каціць’, каш. tuřëć ‘хутка ехаць’, серб., харв. tȕřiti ‘штурхаць, піхаць, класці’, славен. túrati ‘піхаць, тузаць’, макед. тури ‘пакласці, паставіць’, балг. ту́рям ‘ставіць, класці’. Прасл. *turiti і *turati ‘піхаць, паганяць, гнаць’ без пэўнай далейшай этымалогіі (SEK, 5, 181); паводле Глухака (645), узыходзіць да і.-е. *tour‑, няпэўна.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ты́лі-ты́лі — пра ігру на гармоніку (мсцісл., Нар. лекс.), пра ігру на скрыпцы (Шат.): тылі́‑тылі́ скрыпачка — прыпеўка ў казцы (Кліх, Пятк. 3), тылі́ ‘гулі, забавы’ (полац., Волк.), тылі́‑тылі́‑тылі‑лі́, каб капустку улілі́ — рыфмаванка (барыс., Дзіц. фальклор). Параўн. укр. тілі́, тілілі́ ‘тс’. Гукапераймальныя імітатывы. Ад іх утвораны тылі́каць, тылілі́каць — пра ігру (часцей за ўсё няўмелую) на музычным інструменце (ТСБМ, Мат. Маг., Шат.), ‘тромкаць, дрынкаць’ (Мат. Гом.), тылілі́каць ‘спяваць песню без слоў’, ‘дакучаць спевамі’ (Янк. 2, Мат. Маг.). Сюды ж з нарашчэннямі тылілі́каць ‘спяваць без слоў’ (Сцяшк. Сл.), тылілі́мкаць ‘няўмела іграць, пілікаць’ (ТС). “Звонкі” варыянт ды́лі‑ды́лі: ды́лі‑ды́лі, скрыпачка (Федар. 2), які Карскі (Труды, 395) звязваў з літ. dilinti ‘церці, шараваць’, dilti ‘знішчаць трэннем’, што няпэўна. Відаць, незалежнае ўтварэнне тылі́‑тылі́ — падзыўныя для кароў (ДАБМ, камент., 895), магчыма, узыходзяць да дыялектнай назвы цяляці, параўн. тылюк, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

аве́чы ове́чий; бара́ний;

а. лой — бара́ний жир;

~чая шэрсць — ове́чья шерсть;

а. сыр — ове́чий сыр;

◊ ~чая — галава́ бара́нья башка́; ело́вая голова́;

воўк у ~чай шку́ры — волк в ове́чьей шку́ре;

адалью́цца во́ўку ~чыя слёзкі — посл. отолью́тся во́лку ове́чьи слёзки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

гры́ва ж., в разн. знач. гри́ва;

ко́нская г. — ко́нская гри́ва;

г. валасо́ў — гри́ва воло́с;

◊ у хвост і ў ~ву — в хвост и в гри́ву;

пашкадава́ў воўк кабы́лу, пакі́нуў хвост ды ~ву — погов. пожале́л волк кобы́лу, оста́вил хвост да гри́ву

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

встре́титься (с кем, чем, кому, чему) сустрэ́цца (з кім, чым, каму, чаму), разг. стрэ́цца (з кім, чым, каму, чаму), спатка́цца (з кім, чым); (попасться навстречу) тра́піцца (каму, чаму, хто, што); напатка́цца (каму, чаму, хто, што);

в лесу́ нам встре́тился волк у ле́се нам тра́піўся (напатка́ўся) воўк.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

передра́ть сов.

1. (разодрать, изорвать, износить, истрепать всё, многое) разг. падра́ць, перадра́ць, перадзе́рці;

2. обл. (задрать, растерзать всех, многих — когтями) перадра́ць, перадзе́рці; (задавить, зарезать) перадушы́ць;

ко́ршун передра́л кур каршу́н перадра́ў (перадзёр) курэ́й;

волк передра́л мно́го ове́ц воўк перадушы́ў мно́га аве́чак;

3. (выдрать, высечь всех, многих) разг. пералупцава́ць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

звя́га ж., разг.

1. (собаки) лай м., тя́вканье ср.;

2. назо́йливое напомина́ние (тре́бование);

◊ не сто́лькі той бра́гі, ко́лькі ~гі — погов. не сто́лько ше́рсти, ско́лько ви́згу;

воўк саба́кі не баі́цца, але ~гі не лю́біць — посл. волк соба́ки не бои́тся, но ла́я не лю́бит

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

налучы́цца сов., разг.

1. встре́титься;

у ле́се нам налучы́ўся воўк — в лесу́ нам встре́тился волк;

2. (каму, чаму, з кім, чым і без дап.) случи́ться (с кем, чем и без доп.);

◊ хто баі́цца, таму́ ўсё мо́жа н. — погов. кто бои́тся, с тем всё мо́жет случи́ться

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

матёрый

1. (достигший зрелости, крепкий) мацёры, здараве́нны; (о растении) карана́сты, магу́тны; (взрослый) даро́слы; стары́;

матёрый волк мацёры (даро́слы, стары́) воўк;

матёрый дуб стары́ (карана́сты) дуб;

2. (опытный, знающий) перен., разг. дасве́дчаны; во́пытны;

3. (отъявленный, неисправимый) перен., разг. мацёры; закаране́лы, адпе́ты;

матёрый интрига́н закаране́лы (адпе́ты) інтрыга́н;

матёрый враг мацёры (закля́ты, закаране́лы) во́раг.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

зае́сть сов., в разн. знач. зае́сці;

волк зае́л ло́шадь во́ўк зае́ў каня́;

меня́ зае́ли комары́ мяне́ зае́лі камары́;

зае́сть приди́рками зае́сці прыдзі́ркамі;

тоска́ зае́ла туга́ зае́ла;

зае́сть лека́рство са́харом зае́сці ляка́рства цу́крам;

кана́т зае́ло безл. кана́т зае́ла;

его́ зае́ло, что она́ растранжи́рила мно́го де́нег безл. яго́ зае́ла, што́ яна́ растранжы́рыла мно́га гро́шай;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)