ігра́ць несов., в разн. знач. игра́ть;
і. на цымба́лах — игра́ть на цимба́лах;
і. вальс — игра́ть вальс;
◊ кроў ігра́е — кровь игра́ет;
і. на руку́ — игра́ть на́ руку;
і. на не́рвах — игра́ть на не́рвах;
і. у адну́ ду́дку — дуде́ть в одну́ дуду́ (ду́дку);
кі́шкі марш ігра́юць — живо́т подвело́;
і. пе́ршую (другу́ю) скры́пку — игра́ть пе́рвую (втору́ю) скри́пку;
і. ро́лю — игра́ть роль;
як дуду́ надзьму́ць, так дуда́ і ігра́е — посл. куда́ ве́тер ду́ет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
танцаваць, скакаць, кружыць / пра вальс: вальсаваць; гоцаць, выкаблучваць (разм.); гуляць (абл.) □ кружыцца ў танцы
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
любі́мы, ‑ая, ‑ае.
1. Які выклікае пачуццё любві; дарагі, блізкі сэрцу. Любімая дачка. □ Шчаслівай дарогі, таварыш любімы, заўсёды, усюды з табою радзіма! Дубоўка.
2. Якому аддаецца перавага перад іншымі; асабліва дарагі каму‑н. Любімы настаўнік. Любімая справа. □ Чырванеючы ад хвалявання і рашучасці, Лёня заказаў музыкам свой любімы вальс «Бярозку». Брыль.
3. у знач. наз. любі́мы, ‑ага, м.; любі́мая, ‑ай, ж. Той (тая), каго любяць. Я толькі з любімай магу захапіцца Успененым морам, паводкай зары. Панчанка.
•••
Наступіць на любімы мазоль гл. наступіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прайгра́ць сов.
1. в разн. знач. проигра́ть; (в споре — ещё) проспо́рить;
п. шмат гро́шай — проигра́ть мно́го де́нег;
п. матч — проигра́ть матч;
п. судо́вы працэ́с — проигра́ть суде́бный проце́сс;
п. вальс — проигра́ть вальс;
п. пе́ршы акт п’е́сы — проигра́ть пе́рвый акт пье́сы;
п. закла́д — проигра́ть (проспо́рить) закла́д;
2. прогада́ть, просчита́ться;
3. (провести время, играя) проигра́ть;
п. дзве гадзі́ны на рая́лі — проигра́ть два часа́ на роя́ле;
п. не́калькі год на сцэ́не — проигра́ть не́сколько лет на сце́не
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
заказа́ць 1, ‑кажу, ‑кажаш, ‑кажа; зак.
1. што і па чым. Даць заказ 1 (у 1 знач.) на што‑н. Заказаць абед. □ Пайшлі браты да каваля і заказалі сабе па булаве. Якімовіч. Чырванеючы ад хвалявання.., Лёня заказаў музыкам свой любімы вальс. Брыль.
2. Разм. Даць наказ, апавясціць. Заказаць абед. □ [Стараста:] — Ну, я ўжо заказаў, каб пасылалі хлопцаў у школу. Колас.
заказа́ць 2, ‑кажу, ‑кажаш, ‑кажа; зак., каму-чаму, звычайна з інф.
Уст. Забараніць. Ну, а сэрца, ці сэрцу закажаш, Што зрабіць — ці забыць, ці кахаць. Астрэйка.
•••
(І) дзесятаму заказаць — зарачыся ніколі больш не рабіць чаго‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мушту́к, ‑а, м.
1. Невялікая трубачка (пластмасавая, касцяная, бурштынавая або драўляная), у якую ўстаўляюцца папяросы, цыгарэты. Тодар Шалюта сядзеў моўчкі, апусціўшы галаву з касым клінам валасоў на лбе, і з маруднай паважнасцю ўладкоўваў палавінку [цы]гарэты ў жоўты бурштынавы муштук. Дуброўскі. // Цвёрдая, свабодная ад тытуню частка папяроснай гільзы, якую бяруць у рот пры курэнні. Глянула [маці] на попельніцу і моўчкі пакруціла галавой: там адзін у адзін ляжалі муштукі.. папярос. Кулакоўскі. // Тое, што і цыбук (у 1 знач.).
2. Тое, што і цуглі. Па горкай сцежцы цокаюць падковы, Гарачы конь кусае муштукі. Грахоўскі.
3. Дэталь духавога музычнага інструмента, якую ў час ігры бяруць у рот або прыкладваюць да губ. — Хлопцы, вальс атрымліваецца! — размахваючы кларнетам, выгукнуў Андрэй і зноў прыставіў муштук інструмента да губ. Пянкрат.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
танцава́ць, ‑цую, ‑цуеш, ‑цуе; незак., што і без дап.
1. Выконваць які‑н. танец; прымаць удзел у танцы (танцах). Танцаваць вальс. □ Пайшоў танцаваць і пан падлоўчы са сваёю жонкаю. Колас. У калгасным клубе грымела радыёла, моладзь танцавала. Ваданосаў. // Умець выконваць які‑н. танец (танцы). [Пятро:] — Але лепш за ўсіх танцавалі Максім наш і Ліда доктарава. Шамякін. // Выконваць якую‑н. партыю ў балоце. Танцаваць Анежку.
2. перан. Не стаяць на месцы, пераступаць з нагі на нагу; ісці, падскакваючы (пра коней). Чорны конь пад .. [Лук’янскім] танцаваў у лёгкай хадзе. Чорны. // Рухацца (пра розныя прадметы). Бачыць [Тараска], паплавок танцуе неяк надта дробненька. Узяўся за вудзільна, падсек. Юрэвіч.
•••
Танцаваць ад печкі — пачынаць з прывычнага, простага, паўтараючы ўсе дзеянні з самага пачатку.
Танцаваць пад чыю дудку — тое, што і скакаць пад чыю дудку (гл. скакаць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уда́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; зак.
1. каго (што) па чым, у што і без дап. Нанесці ўдар (у 1 знач.) каму-н., зрабіць удар аб што-н.
У. палкай.
Ударыла токам (перан.; безас.). У. кулаком па стале.
У. у грудзі.
2. каго-што. Пашкодзіць, прычыніць боль ударам.
У. калена.
3. што і ў што. Ударамі апавясціць, адзначыць што-н., а таксама ўвогуле раздацца (пра рэзкі гук).
У. трывогу.
Ударыў гром.
4. па кім-чым. Нанесці ўдар (у 3 знач.).
У. знянацку па ворагу.
5. перан., па кім-чым. Спыніць чые-н. адмоўныя дзеянні, знішчыць што-н. адмоўнае.
У. па бюракратах.
У. па недахопах.
6. што, чым і без дап. Пачаць энергічна рабіць што-н., энергічна дзейнічаць чым-н. (разм.).
Музыканты ўдарылі вальс.
Матросы ўдарылі вёсламі.
7. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Раптоўна, з сілай наступіць.
Ударыла засуха.
Ударылі маразы.
8. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., у што. Моцна падзейнічаць на што-н.
Віно ўдарыла ў галаву.
|| незак. удара́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1, 2, 3 і 8 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
проигра́ть сов.
1. (в игре) прайгра́ць; прагуля́ць, мног. папрагу́льваць;
проигра́ть ша́хматную па́ртию прайгра́ць (прагуля́ць) ша́хматную па́ртыю;
проигра́ть немно́го де́нег прайгра́ць (прагуля́ць) тро́хі гро́шай;
2. (исполнить, сыграть) прайгра́ць;
проигра́ть вальс Шопе́на прайгра́ць вальс Шапэ́на;
3. (лишиться чего-л., утратить) прайгра́ць, прагада́ць;
проигра́ть суде́бный проце́сс прайгра́ць судо́вы працэ́с;
проигра́ть в чьём-л. мне́нии стра́ціць у чыі́х-не́будзь вача́х;
я ничего́ не проигра́л, отказа́вшись от ва́шего предложе́ния я нічо́га не прагада́ў, калі́ адмо́віўся ад ва́шай прапано́вы;
4. (играть некоторое время) прагуля́ць; (на музыкальном инструменте, на сцене) прайгра́ць;
де́ти весь день проигра́ли на у́лице дзе́ці ўвесь дзень прагуля́лі на ву́ліцы;
мы весь ве́чер проигра́ли в домино́ мы ўвесь ве́чар прагуля́лі ў даміно́;
проигра́ть весь ве́чер на роя́ле прайгра́ць уве́сь ве́чар на рая́лі;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ускі́нуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
1. што. Рэзка ўзняць, падняць што‑н. уверх. Ускінуць сцяг над калонай дэманстрантаў. □ Сяржант ускінуў угару карабін, у момант прыцэліўся і стрэліў. Чорны. Музыкі раптам ускінулі ўгару трубы і.. грымнулі вальс. Дайліда. // і чым. Зрабіць рэзкі рух уверх якой‑н. часткай цела. Ускінуць галаву. □ — Вон! — пачуўся раптам стогн. Зубр сярдзіта ўскінуў рогі. Вітка. — Што ж я буду гаварыць? — ускінула тонкія бровы дзяўчына і зачырванелася. — Бачыце, я ж занятая... Кухараў. У адзін момант ускінуў.. [Сяргей Карага] плячыма і перавярнуўся тварам да свайго смяртэльнага ворага, стараючыся вызваліць рукі. Колас.
2. каго-што. Кідаючы, ускласці, навесіць, начапіць на што‑н. Ускінуць граблі на воз. Ускінуць рукзак на плячо. Ускінуць плашч на руку. □ Цяля хуценька ўскінулі на воз, прыкрылі саломай — і на ферму. Дуброўскі.
3. што. Накінуць паверх чаго‑н., укрываючы, закрываючы каго‑, што‑н. [Ратушняк] ляжаў пад пасцілкамі, наверх яму яшчэ ўскінулі суконную старую вялікую бурку. Пташнікаў.
4. што. Разм. Надзець, накінуць на сябе што‑н. (звычайна на скорую руку). Стары Ермаліцкі насунуў шапку задам наперад, ускінуў на плечы кажушок і пабег у стайню. Грахоўскі. Лена надзела новую сукенку, на галаву ўскінула блакітную, з вялікімі жоўтымі ружамі касынку, завязаўшы ражкі каля шыі. Ваданосаў.
•••
Ускінуць вочы (позірк) — хутка глянуць уверх або на каго‑н. Уолтэр здзіўлена ўскінуў вочы на генерала. Гамолка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)