ку́ча ж., прям., перен. ку́ча; во́рох м.;
к. каме́ння — ку́ча ка́мней;
к. спраў — ку́ча дел;
◊ мала́я к. — мала́ ку́ча;
валі́ць усё ў адну́ ку́чу — вали́ть всё в одну́ ку́чу
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Бурва́лак 1 ’невялікі ўзгорак, сухое месца на нізіне’ (Янк. Мат.). Відаць, памяншальнае ад *бурва́л, параўн. рус. бурева́л (Даль) ’лес паломаны і звалены бурай’, бел. бурава́л (да буря, бура і валіць, валить). Невядома ці ёсць нейкая сувязь з літ. bùrvalkis ’сцежка, пратаптаная статкам жывёлы’ ці ст.-літ. burvalkas ’прадмесце’ (прус. burwalkan ’двор’). Аб літ. словах гл. Фрэнкель, 1, 533.
Бурва́лак 2 бушва́лак (жарт.) ’кавалак бервяна; моцны, прысадзісты (камлюкаваты) чалавек’ (Сцяц.). Няясна. Магчыма, таго ж паходжання, што і бурвалак 1, г. зн. < *бурва́л < бурава́л. Ускосна аб гэтым сведчыць і другая форма — бушва́лак, якая (з лінгвагеаграфічных меркаванняў: зах.), здаецца, з’яўляецца паланізаванай формай ад бурва́лак (параўн. польск. burza ’бура’). Непакупны (Latv. Vest., 1973, № 2, 81) лічыць гэта слова магчымым балтызмам (прус. burwalkan двор і г. д.’). Няпэўна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
хво́ры
1. прил., прям., перен. больно́й;
х. чалаве́к — больно́й челове́к;
~рае сэ́рца — больно́е се́рдце;
~рае самалю́бства — больно́е самолю́бие;
2. в знач. сущ. больно́й;
◊ валі́ць з ~рай галавы́ на здаро́вую — вали́ть с больно́й головы́ на здоро́вую
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Трубо́й ‘вертыкальна, прама, уверх, угору’ — жыты … ўсталі трубою (ТСБМ); дым валіць трубой (Сл. ПЗБ); сюды ж, відаць, у трубы віцца ‘вельмі добра расці’ (ТСБМ): Каб наша жыта / У трубы павілося (навагр., Песні нар. свят). Няясна; параўн. рус. труба́ трубо́ю валить (пра вялікую колькасць людзей, Даль). Хутчэй за ўсё, да труба 1 ‘сцябло збожжа перад калашэннем’, пра выключнае значэнне гэтай стадыі развіцця расліны для земляробаў сведчаць спецыяльныя тэрміны трубкава́нне ‘ўтварэнне сцябла ў злакавых, выхад у трубку’ (ТСБМ), укр. трубкува́ння ‘тс’, рус. трубить ‘выпускаць, утвараць сцябліну (пра расліны)’: озими уже трубят (Даль), а таксама сімвалічнае выкарыстанне трубы: «вечарам пасля вяртання з поля селянін браў трубу і пачынаў трубіць. Гэта рабілася для таго “щобы так трубыло жыто”, г. зн. каб забяспечыць добры ураджай» (Теодорович Н. И. Волынь в описании городов, местечек и сёл. Т. V. Почаев, 1903, 391). Паводле Талстых, у гэтым выпадку «народная этимология порождает … ритуал» (Слав. языкозн. X, 259–260).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зва́льваць I несов., в разн. знач. сва́ливать; (заставлять упасть — ещё) сбра́сывать; (валить набок — ещё) опроки́дывать; свора́чивать; (самолёт, машину, корабль — ещё) накреня́ть; (выстрелом — ещё) сража́ть; см. звалі́ць I
зва́льваць II несов. валя́ть, ука́тывать; свойла́чивать; см. звалі́ць II
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кача́ць несов.
1. в разн. знач. ката́ть;
к. шар — ката́ть шар;
к. бялі́зну — ката́ть бельё;
к. галу́шкі — ката́ть галу́шки;
2. (подкидывать на руках, выражая радость, уважение) кача́ть;
3. валя́ть;
к. у муцэ́ — валя́ть в муке́;
4. опроки́дывать, вали́ть;
ве́цер кача́е слупы́ — ве́тер опроки́дывает (ва́лит) столбы́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вали́ться несов.
1. в разн. знач. валі́цца;
с тре́ском вали́лись дере́вья з трэ́скам валі́ліся дрэ́вы;
ша́пка ва́лится с головы́ ша́пка ва́ліцца з галавы́;
воз ва́лится на́ бок воз ва́ліцца на бок;
забо́р ва́лится плот ва́ліцца;
3. страд. валі́цца; зва́львацца; см. вали́тьI;
◊
вали́ться из рук валі́цца з рук;
вали́ться с ног валі́цца з ног.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
касі́ць I несов.
1. прям., перен. коси́ть;
к. траву́ — коси́ть траву́;
ку́лі касі́лі людзе́й — пу́ли коси́ли люде́й;
2. (о болезни) сва́ливать, вали́ть, коси́ть;
◊ саба́кам се́на к. — в не́тях (не́тех) быть (обрета́ться и т.п.); скрыва́ться (главным образом от семьи);
хоць касо́ю касі́ — хоть косо́й коси́
касі́ць II несов.
1. (придавать чему-л. косое положение) коси́ть, перека́шивать;
2. (глазами) коси́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
поверга́ть несов.
1. уст. (валить) зва́льваць, валі́ць; (бросать) кі́даць; (класть) кла́сці; (свергать) звярга́ць, зрына́ць;
2. перен. (побеждать) перамага́ць, адо́льваць;
3. перен. (приводить в тяжёлое состояние) прыво́дзіць (у ця́жкі стан); (бросать) кі́даць; (нагонять) наганя́ць (што); (погружать) аго́ртваць (чым);
эта мысль поверга́ет её в отча́яние гэ́та ду́мка прыво́дзіць (кі́дае) яе́ ў ро́спач;
поверга́ть в скорбь прыво́дзіць у сму́так, засмуча́ць;
◊
поверга́ть к стопа́м уст. кла́сці (кі́даць) да ног;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вярну́ць I сов.
1. (отдать взятое или получить утраченное) верну́ть, возврати́ть; вороти́ть; (силы, здоровье и т.п. — ещё) восстанови́ть;
2. (попросить или принудить прибыть обратно, заставить заняться ранее покинутым делом) верну́ть, возврати́ть; вороти́ть;
зага́дам дырэ́ктар ~ну́ў яго́ да пра́цы — прика́зом дире́ктор верну́л его́ к рабо́те;
◊ в. да жыцця́ — верну́ть к жи́зни;
што было́, таго́ не ве́рнеш — что бы́ло, того́ не вернёшь (не воро́тишь)
вярну́ць II несов.
1. повора́чивать, свора́чивать;
2. разг. клони́ть, наклоня́ть, крени́ть; опроки́дывать, вали́ть;
3. вали́ть;
дым ве́рне з ко́міна — дым вали́т из трубы́;
4. перен., разг. клони́ть;
мне вядо́ма, куды́ ён ве́рне — мне изве́стно, куда́ он кло́нит;
5. перен., разг. нагова́ривать;
6. разг. (землю) рыть;
◊ в. нос — вороти́ть нос;
го́ры в. — (на каго) облива́ть гря́зью (кого);
з душы́ ве́рне — с души́ воро́тит
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)