шчы́калатка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
Сучляненне касцей галёнкі з касцямі ступні, якое выдаецца па баках нагі. Шчыкалаткі былі загорнуты анучамі, якія былі запраўлены ў салдацкія чаравікі. Новікаў. // Абл. Сучляненне касцей на пальцах рук. [Парфеніха] пастукала шчыкалаткамі пальцаў аб паліваны бок. Баранавых. Плашч настываў, карабаціўся на холадзе і рэзаў ля шчыкалатак голыя рукі. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шчы́льна, прысл.
1. Прысл. да шчыльны.
2. Вельмі цесна, ушчыльную (прыціснуўшы, далучыўшы адно да другога). Аб чым жа думаў хлопчык? Відаць, аб чымсьці важным і сур’ёзным, бо губы яго былі шчыльна самкнуты. Колас. Купальнік шчыльна абцягваў.. кволыя і пяшчотныя плечы [жанчыны]. Караткевіч. // Наглуха, так, каб не было ніякіх прамежкаў, адтулін. Оля шчыльна прыпыніла дзверы і замкнула іх знутры. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эксперыме́нт, ‑у, М ‑нце, м.
1. Навукова пастаўлены дослед. Ставіць эксперымент. □ Нядаўна вучоныя правялі эксперымент: перасялілі пяць зуброў на ўзбярэжжа Беразіны. «Маладосць».
2. Спроба ажыццявіць што‑н. якім‑н. чынам. Следчы быў задаволены сваім псіхалагічным эксперыментам — не кожнага ж можна ўзяць суровасцю, пагрозамі. Сабаленка. [Кліент:] — Усё рабілася так, быццам праводзілі эксперымент на выпрабаванне маіх не рваў. «Звязда».
[Лац. experimentum.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
полови́на
1. палаві́на, -ны ж., пало́ва, -вы ж.;
полови́на тре́тьего палаві́на (пало́ва) на трэ́цюю;
2. (часть помещения) уст. палаві́на, -ны ж.;
пара́дная полови́на до́ма пара́дная палаві́на до́ма;
◊
моя́ полови́на мая палаві́на;
середи́нка на полови́ну (на полови́не) а) ні сёе ні то́е; б) (посредственный) сярэ́дні, ніштава́ты, та́к сабе;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бе́гаць I несов., в разн. знач. бе́гать; (суетиться — ещё) мета́ться; (в хлопотах, занятиях — ещё) мота́ться; (ища чего-л. — ещё) ры́скать; (ходить торопясь — ещё) носи́ться; (ухаживать — ещё) ударя́ть;
па ву́ліцы бе́гаюць дзе́ці — по у́лице бе́гают де́ти;
саба́кі бе́гаюць па ле́се — соба́ки ры́щут по́ лесу;
б. за дзяўча́тамі — ирон. бе́гать (ударя́ть) за де́вушками;
б. па ўстано́вах — бе́гать (мота́ться) по учрежде́ниям;
па́льцы бе́гаюць па кла́вішах — па́льцы бе́гают по кла́вишам;
◊ во́чы так і бе́гаюць — глаза́ так и бе́гают;
~ае як шалёны — но́сится как угоре́лый;
мура́шкі бе́гаюць па спі́не — мура́шки бе́гают по спине́;
па завуго́ллі б. — шныря́ть по закоу́лкам
бе́гаць II несов., разг. (о корове) быть в те́чке
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
разысці́ся сов., в разн. знач. разойти́сь; (в разных направлениях — ещё) разбрести́сь; (об опухоли — ещё) рассоса́ться; (развеяться, исчезнуть — ещё) рассе́яться; (наполнить собой, своим запахом — ещё) распространи́ться;
каро́вы разышлі́ся па по́лі — коро́вы разошли́сь (разбрели́сь) по по́лю;
маршчы́ны на лбе разышлі́ся — морщи́ны на лбу разошли́сь;
гро́шы разышлі́ся — де́ньги разошли́сь;
пухлі́на разышла́ся — о́пухоль разошла́сь (рассоса́лась);
р. з жо́нкай — разойти́сь с жено́й;
р. ў по́глядах — разойти́сь во взгля́дах;
масні́чыны разышлі́ся — полови́цы разошли́сь;
дождж разышо́ўся — дождь разошёлся;
так разышо́ўся, што і суня́ць не́льга — так разошёлся, что и уня́ть нельзя́;
тума́н разышо́ўся — тума́н рассе́ялся;
◊ р. на ўсе за́стаўкі — разойти́сь вовсю́;
даро́гі разышлі́ся — пути́ (доро́ги) разошли́сь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сре́дний
1. в разн. знач. сярэ́дні;
сре́дний па́лец сярэ́дні па́лец;
сре́дний во́зраст сярэ́дні ўзрост;
сре́дняя величина́ сярэ́дняя велічыня́;
сре́днее арифмети́ческое мат. сярэ́дняе арыфметы́чнае;
сре́дний за́работок сярэ́дні зарабо́так (заро́бак);
сре́днее образова́ние сярэ́дняя адука́цыя;
сре́днее у́хо анат. сярэ́дняе ву́ха;
сре́дняя шко́ла сярэ́дняя шко́ла;
сре́дние спосо́бности сярэ́днія здо́льнасці;
2. (посредственный) разг. сярэ́дні; пасрэ́дны, та́к сабе́;
сре́дний учени́к сярэ́дні (пасрэ́дны) ву́чань;
3. грам. сярэ́дні; (о роде) нія́кі;
сре́дний зало́г сярэ́дні стан;
сре́дний род нія́кі род;
◊
в сре́днем, сре́дним число́м у сярэ́днім;
вы́ше, ни́же сре́днего вышэ́й, ніжэ́й сярэ́дняга;
не́что сре́днее не́шта сярэ́дняе;
сре́дней руки́ сярэ́дні, та́к сабе́;
сре́дних лет сярэ́дніх гадо́ў.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
няха́й, часц. і злуч.
1. часц. Утварае загадны лад дзеяслова са знач. загаду, неабходнасці, заахвочвання.
Н. працуюць.
Н. звіняць з расою косы.
2. часц. У спалучэнні з часціцай «бы» выражае дапушчэнне з адценнем пажадання магчымасці дзеяння, якое не адбылося.
Н. бы самі так папрацавалі.
3. часц. У сказах з дзеясловамі загаднага ладу ўзмацняе пажаданне (разм.).
Н. ты згары!
4. злуч. уступальны. Хоць; нягледзячы на тое, што.
Задача н. цяжкая, але выканальная.
◊
Няхай бог крые (мінуе, ратуе, бароніць) (разм.) — ужыв. як пажаданне пазбаўлення ад чаго-н. непрыемнага.
Няхай яго (яе, іх, цябе, вас) немач (разм.) — праклён са знач. «чорт яго (яе, іх, цябе, вас) бяры».
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прызна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; зак.
1. каго-што, у кім-чым і каго-што. Пазнаць па знешніх прыметах.
П. у сустрэчным старога знаёмага.
Яяе ледзь прызнала: так яна пастарэла.
2. што. Дапусціць рэальнасць, наяўнасць чаго-н., згадзіцца лічыць законным што-н.
П. чые-н. правы.
П. свае памылкі.
3. каго-што кім-чым або за каго-што. Палічыць, зрабіць якое-н. заключэнне пра каго-, што-н.
П. сваім важаком (за важака). Урач прызнаў яго здаровым.
П. факты правільнымі.
4. каго-што. Ацаніць каго-, што-н. па заслугах.
Яго творчасць спачатку не прызналі.
|| незак. прызнава́ць, -наю́, -нае́ш, -нае́; -наём, -наяце́, -наю́ць; -нава́й.
|| наз. прызна́нне, -я, н. (да 2—4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
крыча́ць, -чу́, -чы́ш, -чы́ць; -чы́м, -чыце́, -ча́ць; -чы́; незак.
1. Абзывацца крыкам (у 1 знач.); паднімаць крык.
К. ад болю.
Крычаць, што аж у Крычаве чуваць!
2. Гучна гаварыць.
Не трэба к., гавары спакойна.
3. на каго (што). Гаварыць з кім-н. рэзкім тонам, лаяць каго-н.
К. на дзяцей.
4. перан. Шмат гаварыць пра каго-, што-н., многа пісаць у друку, прыцягваючы агульную ўвагу.
Так і крычаць газеты аб перамогах.
Аб такой падзеі нельга многа к.
◊
Крычма крычаць (разм.) — вельмі моцна крычаць (ад страху, крыўды і пад.).
Хоць гвалт (каравул) крычы (разм.) — пра цяжкае бязвыхаднае становішча.
|| аднакр. кры́кнуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)