адсе́ў, ‑севу, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. адсейваць, адсяваць — адсеяць і адсейвацца, адсявацца — адсеяцца.
2. Тое, што адсеялася ў часе прасейвання, што аказалася непрыдатным, што не адпавядае запатрабаванням і асталося за межамі чаго‑н. У трэцяй, апошняй, групе застаўся самы адсеў, — старыя мужчыны, ужо не касцы, і падлеткі — яшчэ не касцы. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вышэ́йшы, ‑ая, ‑ае.
1. Выш. ст. да прым. высокі (у 1–3 знач.).
2. Галоўны, кіруючы. Вышэйшы суд. Вышэйшыя органы ўлады.
3. Самы высокі па ступені развіцця. Вышэйшы жывёльны свет. Вышэйшыя грыбы. Вышэйшая нервовая дзейнасць.
4. Наступны за сярэднім (у сістэме асветы). Вышэйшая адукацыя. Вышэйшая навучальная ўстанова.
•••
Вышэйшая ступень параўнання гл. ступень.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ло́цман, ‑а, м.
1. Асоба, якая добра ведае мясцовыя ўмовы плавання і праводзіць судны па фарватэры. Морскі лоцман. Рачны лоцман. □ Салул і яго сябры .. здолелі правесці карабель там, дзе не правёў бы яго самы спрактыкаваны лоцман. «Полымя».
2. Невялікая марская рыба сямейства стаўрыдавых, якая суправаджае на далёкія адлегласці караблі і буйных рыб.
[Гал. loodsman.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разнабо́й, ‑ю, м.
Адсутнасць узгодненасці, зладжанасці, адзінства ў чым‑н. Разнабой у пастаноўцы націску. Разнабой у датаванні. □ — Зайдзі на нашу ферму і паглядзі, колькі там усякіх парод? Да дзесятка налічыш, — самы што ні на ёсць разнабой. Кулакоўскі. Прапусціўшы па чарцы, у разнабой загаманілі за сталамі жанкі і мужчыны, зноў заспявалі дзяўчаты. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пенцюха́йла, пенцяле́й ’непаваротлівы, тоўсты’, ’цюхцяй, неразвіты’ (Нас.). Можна супаставіць з рус. пе́ндюх ’цяльпук, мяла’, ’пуза’, ’нехлямяжы, нязграбны, няспрытны чалавек’, якое звязваюць з пень (Мацэнаўэр, LF, 12, 331; Праабражэнскі, 2, 36); збліжаюць з укр. бендюх, бендюг ’бруха, унутранасці’ (Фасмер, 3, 232), альбо выводзяць з уласнага імя Пенцеле́й, рус. Пе́нтелей з Пантелеймон < грэч. Παντέλειος < παντλήμων < παντάλας ’самы няшчасны’ (Нас., 397; Папоў, Из истории, 35). Параўн. таксама пянцю́х ’абрубак дрэва’, ’таўстун’ (гл.). Суфікс ‑айла ў адпрыметнікавых утварэннях, параўн.: даўгайла ’высокі’, дыга́йла ’цыбаты’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кар’е́р 1, ‑у, м.
Самы хуткі бег каня з пачарговай перастаноўкай разам пярэдніх і задніх ног. Пусціць каня ў кар’ер.
•••
З месца ў кар’ер гл. месца.
[Фр. carrière.]
кар’е́р 2, ‑а, м.
Месца здабычы карысных выкапняў адкрытым спосабам; месца, дзе капаюць гліну, пясок і пад. Тарфяны кар’ер. Пясчаны кар’ер. □ За цагельняй — кар’еры, у якіх капаюць гліну. Навуменка.
[Фр. carrière.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
плёскат, ‑у, ДМ ‑каце, м.
Шум, які ўтвараецца ад падзення вады (вадкасці) або ад удару чым‑н. па паверхні вады (вадкасці); пляск. Вясна. Вечары над Сожам, ціхі плёскат хваль, крыкі дзікіх качак у густых чаротах... Дуброўскі. Яшчэ начамі рэчку ў зорах Будзілі плёскатам самы, — Калі стары вандроўнік-жораў Пачуў пагрозны дых зімы. Кірэенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пра́паршчык, ‑а, м.
1. У некаторых родах войск Савецкай Арміі — воінскае званне асоб, якія дабравольна праходзяць службу звыш устаноўленага тэрміну. // Асоба, якая носіць гэта званне.
2. У царскай арміі — самы малодшы афіцэрскі чын. // Асоба ў гэтым чыне. У першую сусветную вайну .. [Уладзіслава] забралі ў войска, і ён трапіў у афіцэрскую школу, выйшаў з яе прапаршчыкам. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
се́льбішча, ‑а, н.
Уст. Селішча. Раён Нямігі — самы старажытны раён. Тут і рэшткі старадаўніх замкаў і манастыры і рэшткі сельбішчаў Х-ХІ стагоддзяў. «Беларусь». Не абмінула, не праехала міма гэтага дома і наша сям’я, калі мы, дачакаўшыся вызвалення, праз два гады фашысцкае няволі, вярталіся, нарэшце, на бацькаўшчыну, на папялішча спаленага ў вайну свайго сельбішча. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
якра́з.
1. прысл. У гэты час, момант.
Тут я. у хату ўвайшоў бацька.
2. прысл. Дакладна, у самы раз.
Я. такая кніга.
Думаю, табе гэтыя туфлі я. па назе.
3. прысл. (у спалучэнні са словам «як»). Кропля ў кроплю, аднолькавы, надта падобны.
Сын — я. як бацька.
Шум я. як ад малатарні.
4. у знач. вык. Як па мерцы, як на каго-н. шыты.
Паліто мне я.
5. у знач. часц. Ужыв. для большай канкрэтызацыі, удакладнення каго-, чаго-н., для ўзмацнення якасці, падкрэслівання і абазначэння таго, што маецца на ўвазе.
Гэтага я. я і хацеў.
Міхась я. падыходзіць на такую работу.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)