заткну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; -ну́ты; зак., што.
1. чым. Шчыльна закрыць (адтуліну).
З. бутэльку коркам.
З. вушы.
2. за што. Засунуць які-н. прадмет за што-н., куды-н.
З. сякеру за пояс.
◊
Заткнуць за пояс каго (што) (разм.) — перасягнуць каго-н. у чым-н.
|| незак. затыка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
квадра́т, -а, М -ра́це, мн. -ы, -аў, м.
1. Роўнастаронні прамавугольнік, а таксама прадмет або ўчастак такой формы.
К. стала.
2. У матэматыцы: здабытак ад памнажэння якога-н. ліку на самога сябе.
Дзевяць — гэта к. трох.
3. У матэматыцы: паказальнік ступені, роўны двум.
Узвесці шэсць у к.
|| прым. квадра́тны, -ая, -ае.
К. двор.
К. корань.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адзіно́чны, -ая, -ае.
1. Які дзейнічае без дапамогі іншых або выконваецца, ажыццяўляецца сіламі аднаго, без удзелу, без дапамогі іншых.
А. палёт.
2. Прызначаны для аднаго, разлічаны на аднаго, для знаходжання ў ізаляцыі ад іншых.
Адзіночная камера.
3. Асобны, адзінкавы, выпадковы.
А. выстрал.
○
Адзіночны лік — граматычная катэгорыя, якая паказвае, што прадмет прадстаўлены ў колькасці, роўнай аднаму.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пераключы́ць, -ючу́, -ю́чыш, -ю́чыць; -ю́чаны; зак.
1. што. Змяніць (напрамак і сілу якой-н. энергіі, руху і пад.).
2. перан., каго-што. Надаць іншы напрамак чаму-н.; перавесці на новую работу, на новыя формы работ.
П. сваю ўвагу на іншы прадмет.
П. цэх на іншую вытворчасць.
|| незак. пераключа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. пераключэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спіра́ль, -і, мн. -і, -ей і -яў, ж.
1. Незамкнутая крывая лінія, якая ўтварае шэраг абаротаў вакол пункта на плоскасці або вакол восі.
2. Дрот, спружына або іншы прадмет, звітыя, скручаныя па такой лініі.
С. для праса.
|| памянш. спіра́лька, -і, ДМ -льцы, мн. -і, -лек, ж. (да 2 знач.).
|| прым. спіра́льны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
мятла́, -ы́, мн. мётлы і (з ліч. 2, 3, 4) мятлы́, мёцел і мётлаў, ж.
Прадмет гаспадарчага ўжытку для падмятання ў выглядзе насаджанага на палку пучка звязаных галінак.
◊
Ікаць мятлой (разм.) — груба выдаляць каго-н.
Пад мятлу (вымесці, вычысціць, з’есці) (разм.) — начыста, без астатку.
|| памянш. мяцёлка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Лама́ш 1 ’стары нож’, ’тупы, малапрыгодны прадмет’ (дзярж., Нар. сл.) — адназоўнікавае ўтварэнне з суф. -аёь. Да лом (гл.).
◎ Ламаш 2 ’лайдак’ (шчуч., Сл. паўн.-зах.), чэш. lamać ’гультай’. Відавочна, балтызм (параўн. літ. lamažas ’неахайны’, lämazis ’тс’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пекані́цы ’здоба’ (шчуч., Сцяшк. Сл.) — аддзеепрыметнікавае ўтварэнне з суф. ‑іц‑ы, якое называе прадмет паводле яго ўласцівасці. Да пекці > ⁺пе́каць — дзеяслоў шматразовага дзеяння ’пячы’, параўн. рус. пека́ть ’тс’. Параўн. таксама пе́канка ’лечаная на вуголлі рыба’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ралю́х ’загон’ (Сл. Брэс., Лексика Пол.), ’частка ўзаранага поля’ (Лексика Пол.), ’склад пры аранні’ (пін., Нар. лекс.). Імаверна, створана ад ралля1/роля (гл.), што азначае прадмет паводле прызначэння, падобна як свінюх ’свінарнік’ (Сцяцко, Афікс. наз., 175).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
крэ́сла, ‑а, н.
1. Прадмет мэблі, звычайна са спінкай, прызначаны для сядзення аднаго чалавека. Венскае крэсла. □ Вялікая гасціная была ўстаўлена добрым дзесяткам крэслаў вакол круглага стала. Ваданосаў. // Такі прадмет мэблі з мяккай абіўкай і ручкамі-падлакотнікамі. [Дзяўчына] падышла пад акно, зірнула на двор і толькі тады вярнулася і села ў мяккае крэсла каля канапы. Мурашка.
2. перан.; звычайна з азначэннем. Разм. Месца работы, пасада. Заняць міністэрскае крэсла. □ Летась залічыў у штат жонку майго лепшага сябра Радзівонава — раскрытыкавалі так, што ледзь у крэсле ўтрымаўся. Вірня.
•••
Крэсла-ложак — раскладное крэсла, якое можна выкарыстоўваць у якасці ложка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)