збяднець, абяднець; згалець, агалець, заўбожаць, падупасці, прагарэць (разм.) □ дайсці да няма нічога
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
начысту́ю, прысл.
Разм.
1. Цалкам; начыста. Добра малаціць у такое надвор’е: начыстую выбіваецца збожжа пад жалезным цэпам. Баранавых.
2. Нічога не ўтойваючы; без хітрыкаў; шчыра. Бергнер здзівіўся: — Будзем гаварыць начыстую? Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сарвігалава́, ‑ы; мн. сарвігаловы, ‑лоў; м. і ж.
Чалавек, які нічога не баіцца, ні перад чым не спыняецца. З дзяцінства майго выплывае задзёрысты танклявы хлапчына, сарвігалава, мой аднакласнік па школе. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
у́рвіс, ‑а, м.
Разм. Свавольнік, вісус. [Дзед Якуб:] — Вось табе і нічога, урвіс ты гэткі, і так у рыззі засталіся, адабралі фашысты да ніткі, а ты апошнія штаны дзярэш на гэтых суках. Стаховіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цямра́вы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Змрочны. Цямравы дзень. □ Дзе і падступішся, дык нічога цікавага не ўбачыш: у густой цямравай засені рачулка выглядала як бязладна кінуты кімсьці і затаптаны ў гразь паясок. Кірэенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кале́на, -а, н.
1. (мн. кале́ні, -яў і -ле́нь). Сустаў, які злучае бядровую і галёначную косці; месца згібу нагі.
Сагнуць нагу ў калене.
2. (толькі мн., кале́ні, -яў і -ле́нь). Нага ад каленнага сустава да таза.
Узяць дзіця на калені.
3. (мн. кале́ны, -ле́н). Асобнае звяно, адрэзак у складзе чаго-н., які з’яўляецца злучэннем такіх жа адрэзкаў.
К. бамбука.
К. жалезнай трубы.
4. (мн. кале́ны, -ле́н). Частка чаго-н. непрамога, сагнутага ад аднаго павароту да другога.
К. дарогі.
К. ракі.
5. (мн. кале́ны, -ле́н). У музычным творы: асобная частка, закончаны матыў.
Салавей заспяваў на сем кален.
6. (мн. кале́ны, -ле́н), перан. У танцы: асобны прыём, фігура з эфектам.
Кадрыля на шаснаццаць кален.
7. (мн. кале́ны, -ле́н). Пакаленне ў радаслоўнай.
◊
Мора па калена каму — нічога не страшна, нічога не цяжка.
|| памянш. кале́нца, -а, мн. -ы, -аў, н. (да 3 і 5 знач.).
|| прым. кале́нны, -ая, -ае (да 1 знач.).
К. сустаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дзі́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж.
1. Невялікая адтуліна, шчыліна, праём у чым-н.
Зацыраваць дзіркі ў шкарпэтках.
Пракруціць дзірку ў дошцы.
2. Пра глухі, далёкі населены пункт (разм.).
3. мн., перан. Тое, што патрабуе выдаткаў.
У гаспадарцы многа дзірак.
◊
(Патрэбна) як у мосце дзірка (разм., іран.) — пра што-н. непатрэбнае.
Дзірка ад абаранка (разм.) — нічога, пустое месца.
|| памянш. дзі́рачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лес, -у, мн. лясы́, лясо́ў, м.
1. Масіў зямлі, зарослы дрэвамі.
Дрымучы л.
Лесам (прысл.) ішоў, а дроў не бачыў (прыказка).
2. зб. Спілаваныя дрэвы як будаўнічы матэрыял.
3. перан. Як выражэнне мноства.
Л. рук.
○
Чорны лес — лісцевы.
Чырвоны лес — хваёвы.
◊
Навука для яго — цёмны лес — абсалютна незнаёмае, незразумелае.
Як у лесе — нічога не разумець, не разбірацца.
|| памянш. лясо́к, -ска́, мн. -скі́, -ско́ў, м. (да 1 знач.).
|| прым. лясны́, -а́я, -о́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
карча́жына, ‑ы, ж.
Разм. Тое, што і карчага 1. Больш нічога мы не злавілі і ўзяліся наладжваць начлег. Расклалі касцёр з сухіх карчажын і галля, абскрэблі шчупака ды пачалі варыць юшку. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
маладцава́ты, ‑ая, ‑ае.
Тое, што і малайцаваты. Маладцаватая выпраўка. □ Увайшоў .. [Бабейка] у пакой нейкі пасвяжэлы, маладцаваты — твар быў паголены, румяны, вочы ясныя, з усмешкай, у якой як быццам не было нічога затоенага. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)