мак, -у, мн. -і, -аў, м.
1. Травяністая расліна сямейства макавых з высокім сцяблом і вялікімі, часцей за ўсё чырвонымі кветкамі.
Чырвоныя макі.
2. зб. Насенне гэтай расліны, якое ідзе ў ежу.
◊
Дробным макам рассыпа́цца перад кім (разм., неадабр.) — лісліва дагаджаць каму-н.
Сесці макам (разм., неадабр.) — пацярпець няўдачу ў якой-н. справе.
|| прым. ма́кавы, -ая, -ае.
Макавае зярнятка.
Сямейства макавых (наз.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
засвяці́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ве́ціцца; зак.
1. Пачаць свяціцца.
Удалечыні засвяціўся агеньчык.
2. перан., чым. Заззяць.
Вочы засвяціліся цеплынёй.
3. Сапсавацца ў выніку пападання святла (пра святлоадчувальную плёнку, паперу і пад.).
4. перан. Выявіць сябе, сваю ролю ў якой-н. справе, свае мэты, раней не вядомыя каму-н. (разм.).
|| незак. засве́чвацца, -аецца (да 3 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абсалю́тны, -ая, -ае.
1. Безумоўны, неабмежаваны, узяты па-за ўсякім параўнаннем.
Абсалютныя і адносныя паказчыкі.
А. чэмпіён (спартсмен-пераможац у мнагабор’і).
2. Поўны, канчатковы.
А. спакой.
Абсалютная большасць (пераважная большасць). Абсалютная манархія (самадзяржаўе). А. слых (слых, які дакладна вызначае вышыню любога тону). Абсалютна (прысл.) правільна.
○
Абсалютны нуль — самая нізкая тэмпература (-273,15 °С).
◊
Абсалютны нуль — пра нікчэмнага, зусім бескарыснага ў якой-н. справе чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сла́ва, -ы, ж.
1. Ганаровая вядомасць, усеагульнае прызнанне чыіх-н. заслуг, таленту і пад.
С. папулярнага артыста.
Паэтычная с.
Ордэн Славы.
2. Чутка, размовы (разм.).
Добрая с. ідзе пра наш горад.
3. Агульнапрынятая думка аб кім-, чым-н., рэпутацыя.
Добрая с. пра магазін.
◊
На славу (разм.) — вельмі добра.
Толькі слава, што... (разм.) — толькі лічыцца, гавораць так, а на справе зусім наадварот.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спатка́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; зак.
1. з кім-чым. Трапіцца насустрач, сысціся з кім-н., рухаючыся з супрацьлеглых бакоў.
С. на вуліцы.
2. з кім. Сысціся для сумеснага правядзення часу, па справе, для спартыўнай барацьбы, спаборніцтва; убачыцца з кім-н.
Спаткаліся мацнейшыя шахматысты.
3. Выявіцца, трапіцца.
У кнізе спаткаліся вельмі цікавыя цытаты.
|| незак. спатыка́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. спатка́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
суддзя́, -і́, мн. су́ддзі і (з ліч. 2, 3, 4) суддзі́, -я́ў, м.
1. Службовая асоба ў органах суда, якая выносіць прыгавор па судовай справе.
Народны с.
2. Чалавек, які судзіць (у 1 знач.).
Я табе не с.
3. У спорце: той, хто судзіць якое-н. спаборніцтва, гульню.
С. міжнароднай катэгорыі.
|| прым. судзе́йскі, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
папра́ўдзе, прысл.
Разм. На самай справе, сапраўды. «Што гэта? Здалося ці папраўдзе наперадзе мільгануў цень?» Сачанка. Шавец і папраўдзе быў без работы, ён сядзеў .. і чытаў газету. Васілёнак. / у знач. пабочн. І папраўдзе, усё дакляравала добрую ноч: неба чыстае, звонкае. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бабі́на 1, ‑ы, ж.
Адно бабовае зерне.
бабі́на 2, ‑ы, ж.
1. У тэкстыльнай прамысловасці — шпуля канічнай формы з намотанымі ніткамі.
2. У аўтамабільнай прамысловасці — прылада батарэйнага запальвання ў рухавіку.
3. У горнай справе — барабан для намотвання каната ў падымальных машынах.
[Фр. bobine.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
та́к-такі, часціца.
Разм.
1. супраціўная. Аднак, усё-такі, усё ж. Імкнулася скончыць работу ў тэрмін, так-такі і не скончылі. □ [Шура:] — Скінуў немцам два паравозы. — Так-такі два? Навуменка.
2. сцвярджальная. На самай справе, сапраўды. Задума так-такі і засталася задумай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цэйтно́т, ‑у, М ‑ноце, м.
Спец. Недахоп часу на абдумванне чарговых хадоў (пры гульні ў шашкі, шахматы з гадзіннікам). Апынуцца ў цэйтноце. □ У такім жорсткім цэйтноце .. [шахматыст] нарабіў шмат памылак і прайграў. «Беларусь». // перан. Пра адчувальны недахоп часу ў якой‑н. справе.
[Ням. Zeitnot ад Zeit — час і Not — патрэба.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)