самарда́к, ‑а, м.
Разм.
1. Груб. Удар па твары. Даць самардака.
2. Хвароба ў роце, пры якой баляць сківіцы. Самардак у роце — есці нельга.
3. Пануры, упарты, маўклівы чалавек. Глядзіць спадылба, як той самардак.
4. Упартасць, маўклівасць. Трэба самардака выгнаць з яго.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыга́лак ’невялічкая палянка ў лесе пасля пажару; прагалак’ (Шат.). Да прага́лак (гл.). Але нельга цалкам выключыць і ўплыў семантыкі прыназоўніка пры са значэннем лакалізацыі — ’каля чаго-небудзь’. Гл. гала.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зара́злівы, ‑ая, ‑ае.
1. Тое, што і заразны (у 1 знач.).
2. перан. Які лёгка перадаецца іншым, пераймаецца іншымі. Часамі ўдавалася. .. [Янку Тукалу] разварушыць, і тады ён рабіўся вясёлым, жартлівым, здольным усіх захапіць сваімі жартамі і смяяўся такім заразлівым смехам, што нельга было не паддацца яму. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прабо́рка, ‑і, ДМ ‑рцы; Р мн. ‑рак; ж.
Разм. Строгая вымова за што‑н. — Але трэба не забываць, што выхаванне — гэта не адны ўрокі, сухія маралі, праборкі на сходах. Шамякін. Часамі.. [пісар] і праборку зробіць каму, але зробіць ўмеючы, і на яго нельга пакрыўдзіцца. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Няво́льна ’нельга, няможна’ (Нас., Сл. ЦРБ, Сл. ПЗБ), нэво́льно ’тс’ (Сл. Брэс.). Відаць, з польск. nie wolno ’тс’; наадварот, магіл. нявольна ’мімавольна’ (Бяльк.), хутчэй за ўсё з рус. невольно ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жартава́ць, -ту́ю, -ту́еш, -ту́е; -ту́й; незак.
1. з кім і без дап. Весела і забаўна гаварыць, рабіць што-н. для пацехі.
Ж. з дзецьмі.
2. з каго-чаго і без дап. Насміхацца.
Не трэба ж., бо чалавек можа пакрыўдзіцца.
3. Весела вастрасловіць.
Тонка ж.
4. Адносіцца да чаго-н. несур’ёзна, недаацэньваць каго-, што-н.
Са здароўем нельга ж.
◊
Жартаваць з агнём — рабіць тое, пасля чаго можа быць непрыемны вынік.
|| зак. пажартава́ць, -ту́ю, -ту́еш, -ту́е; -ту́й (да 1—3 знач.).
|| наз. жартава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кі́дацца, -аюся, -аешся, -аецца; незак.
1. гл. кінуцца.
2. чым. Кідаць у каго-, што-н. або адзін у аднаго.
К. снежкамі.
3. перан., кім-чым. Нядбайна адносіцца да каго-, чаго-н., не шанаваць каго-, што-н. (разм.).
К. добрымі працаўнікамі.
Нельга к. грашамі.
4. Жыць у пастаянных клопатах, у горы, бедна; гадавацца без належнага догляду (разм.).
Цэлае лета кідаецца селянін: то ў полі, то на гаспадарцы.
Так і кідаецца бедная сірата без бацькоў.
◊
Асою ў вочы кідацца (разм., неадабр.) — быць вельмі назойлівым.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
упы́нак, -нку, м. (разм.).
Спакой.
Дома ён не знаходзіў упынку.
◊
Без упынку — не перастаючы, не абмяжоўваючы сябе.
Балбатаць без упынку.
Не знаходзіць або не мець упынку — не магчы супакоіцца, не быць у стане ўтрымацца ад чаго-н.
Ён цэлы дзень не знаходзіў сабе ўпынку.
Яна ў рабоце не мае ўпынку.
Няма ўпынку каму-чаму або на каго-што — нельга стрымаць, спыніць.
Раздурэліся дзеці, што і ўпынку ім або на іх няма.
Дажджу або на дождж сёння і ўпынку няма — лье і лье.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
расплы́сціся і расплы́цца, -плыву́ся, -плыве́шся, -плыве́цца; -плывёмся, -плывяце́ся, -плыву́цца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Паплысці ў розныя бакі.
Гусі расплыліся па возеры.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Разысціся пад уздзеяннем вільгаці, вады.
Літары расплыліся, нічога нельга разабраць.
3. перан. Страціць выразнасць ліній, абрысаў.
У цемрадзі расплыліся абрысы гор.
4. перан. Распаўнець, страціць стройнасць фігуры (разм.).
Р. на старасці гадоў.
5. З’явіцца на твары (пра ўсмешку).
На твары расплылася лагодная ўсмешка.
|| незак. расплыва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Ланы́ (мн. л.) ’выгода, прыволле’ (мсцісл., З нар. сл.). Магчыма, да лан (гл.), аднак з-за адсутнасці іншых дадатковых фіксацый нельга нічога заключыць аб семантычным развіцці лексемы. Параўн. таксама лальі (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)