◎ Пло́зы ў песні: Ой, пайду я каля лозы, аж mcm арэ мілы плазы… (навагр., Дзмітр.). Гэта варыянт песні “Ой, пайду я каля луга, там мой мілы арэ плугам”. Лексема плазы ўтварылася пры ад’ідэацыі плуг‑сім і польск. pląsy ’поласы’ (гл. пачассі ’кавалак ворнай зямлі’) і пад уплывам рыфмы: лозы — плазы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Раго́йшыла ’няўдаліца’ (ашм., Сл. ПЗБ), ’скаціна (пра чалавека) (там жа). Утворана па мадэлі дуры́ла. Лічыцца запазычаннем з літоўскай мовы, параўн. літ. ragúotas ’рагаты’, raduõlis ’пірог’ (Лаўчутэ, Балтизмы, 72), але гэта версія гучыць непераканальна. Складальнікі беларускага слоўніка звязваюць запазычанне з літ. rãgas ’рог’ (Сл. ПЗБ, 4, 238). Параўн. таксама раго́йш (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Трайча́ткі ’Стажары’ (шчуч., Сл. ПЗБ), аднак, зыходзячы з ілюстрацыі да слова (тры зоркі радком ідуць, адна каля аднае), гэта Арыён (а не Плеяды). Відаць, можна гаварыць аб уплыве польскай мовы, параўн. дыял. trojaki, trójki, trzy jutrzenki, trzy gwiazdy w kupie — назвы, звязаныя з лічбай тры (Купішэўскі, Słownictwo, 92–93), гл. трайчак.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Трыпу́цень ‘голуб-вяхір, Palumbus torquatus’ (Мядзв.). Параўн. укр. три́путень, три́потень, а таксама при́путень ‘голуб Columba palumbus L.’, рус. припутень ‘тс’. Ад пры ‘каля’ і пуць ‘шлях, дарога’ — гэта птушка часта водзіцца ля дарог, назва ўтворана аналагічна да ўкр. поруче́йник, побере́жниця, підʼя́лівчак, подборозня́ і інш. (Булахоўскі, Вибр. пр., 3, 227–228).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

чый ​1, чыя, чыё; займ.

1. пытальны. Абазначае пытанне аб прыналежнасці каго‑, чаго‑н. каму‑н. Чый гэта лес? Чыя гэта хата? □ Чые гэта кіпці Упіліся ў горла Ніла? Панчанка. // З якой сям’і, з якога роду. — Чый жа ты будзеш? — спытаў я ў хлапчука. Бажко.

2. неазначальны. Разм. Чый-небудзь, чыйсьці. [Ліпа] брала кнігі ў рукі, гладзіла іх, раўняла або выпроствала лісткі.. Многа было ў яе чытачоў, і рэдка чыйго густу не ведала яна. Алешка.

3. адносны. Падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы. Хто ж такі Мартын Рыль, чый арышт узрушыў новага войта? Колас. Не завіце безыменнымі Загінуўшых за волю, Над чыім курганам Помніка няма. Танк.

4. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы. [Броня:] Чаго.. [Шкуранкоў] нешта насуплены пайшоў?.. [Гудовіч:] Ды як жа!.. Дагэтуль сядзеў і чакаў, чыя возьме, а цяпер лічыць, што ўжо ўсё вырашана, і таму можна не саромецца. Крапіва. Ведае кошка, чыё сала з’ела. Прыказка.

5. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы. [Дачка:] — Няхай той з вас, чыя кабыла, выпража яе з калёс ды вядзе ў руках, а той, чые калёсы, няхай цягне іх на сабе ў другі бок. Якімовіч.

чый ​2, ‑ю, м.

1. Высокі стэпавы кавыль, які расце ў Сярэдняй і Цэнтральнай Азіі. Сцябло чыю. Карэнне чыю.

2. Высушаныя сцёблы гэтай расліны, якія выкарыстоўваюцца для пляцення розных вырабаў, а таксама як сыравіна для папяровай і цэлюлознай вытворчасці. Цыноўка з чыю.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вы́несці сов., в разн. знач. вы́нести; (пережить — ещё) перенести́; претерпе́ть;

в. рэ́чы — вы́нести ве́щи;

в. за ду́жкі — вы́нести за ско́бки;

в. прысу́д — вы́нести пригово́р;

в. ўра́жанне — вы́нести впечатле́ние;

ця́жка было́ в. гэ́та го́ра — тяжело́ бы́ло вы́нести (перенести́) э́то го́ре;

◊ в. на сваі́х пляча́х — вы́нести на свои́х плеча́х

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

гавары́цца несов.

1. говори́ться, расска́зываться;

пра гэ́та гаво́рыцца ў арты́куле — об э́том говори́тся (расска́зывается) в статье́;

2. безл. (о наличии желания, настроения говорить) говори́ться;

яму́ сёння не́шта не ~ры́лася — ему́ сего́дня что́-то не говори́лось;

3. страд. произноси́ться; провозглаша́ться; см. гавары́ць 3;

◊ як гаво́рыцца — как говори́тся

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пасля́

1. нареч. пото́м, по́сле;

гэ́та мо́жна зрабі́ць п. — э́то мо́жно сде́лать пото́м (по́сле);

2. предлог с род. по́сле; (со словами, обозначающими определённые отрезки времени — ещё) спустя́;

п. Но́вага го́да — по́сле Но́вого го́да;

п. не́калькіх дзён — спустя́ не́сколько дней;

◊ п. до́жджыка ў чацве́р — по́сле до́ждичка в четве́рг

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

па́хнуць I несов., прям., перен. па́хнуть; (о цветах — ещё) благоуха́ть;

а́стры не п. — а́стры не па́хнут;

ты ве́даеш, чым гэ́та ~не? — ты зна́ешь, чем э́то па́хнет?;

◊ ~не сма́жаным — па́хнет жа́реным;

~не по́рахам — па́хнет по́рохом;

і не ~не — и не па́хнет

па́хнуць II сов., однокр., разг. хло́пнуть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

све́дчыць несов.

1. свиде́тельствоватъ, удостоверя́ть;

с. по́дпіс — свиде́тельствовать (удостоверя́ть) по́дпись;

2. (аб чым, што) юр. свиде́тельствовать, пока́зывать (что), дава́ть показа́ния;

с. аб забо́йстве — свиде́тельствовать (пока́зывать, дава́ть показа́ния) об уби́йстве;

3. (аб чым) свиде́тельствовать, означа́ть (что), знаменова́ть (что);

гэ́та падзе́я с. аб перамо́зе — э́то собы́тие означа́ет (знамену́ет) побе́ду

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)