весялу́шка, ‑і, ДМ ‑шцы; Р мн. ‑шак; ж.
1. Разм. Ласк. да весялуха.
2. Уваходзіць у склад некаторых слоў са значэннем вясёлы. Дудка-весялушка. □ Каб я быў крылатай птушкай, Не ляцеў бы я ў гай, Пеў бы песні-весялушкі Там, дзе слёзы лье ратай. Чарот.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жудзь, ‑і, ж.
Абл. Жудасць. Прыйшоў жа Цімох для нарады, Каб жончына слова пачуць: Душа яго прагла спагады — Такая ў ёй цемра і жудзь! Колас. І песні другія пачуюць прасторы, і новую радасць сюды прынясуць, і выкінуць скарбы на бераг азёры, і сонцам расквеціцца дзікая жудзь. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
міно́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да мінору (у 1 знач.). Мінорны акорд. Мінорная гама. □ Наша тройка ціха павяла мінорны напеў папулярнай .. [у вайну] партызанскай песні. Пянкрат. І ў шчодрым музычным россыпу .. [Малышаў] улоўліваў толькі мінорныя адценні. Хадановіч.
2. перан. Разм. Сумны, журботны. Мінорны настрой. Мінорны тон верша.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разуда́лы, ‑ая, ‑ае.
Такі, для якога няма нічога страшнага, немагчымага; удалы, хвацкі. Наогул жа, Нічыпар быў хлопец разудалы, жывы, бойкі. Колас. // Задорны, заліхвацкі. Зварухнуўся Лявон, як вада, як агонь, Пазнаў сілу ў сабе небывалую; Ужо бяда — не бяда, Ужо нуда — не нуда, Запеў песні свае разудалыя. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Віновы 1 ’піковы’ (Касп.), укр. виновий ’тс’. Утворана ад ві́на 1 (гл.) і суф. ‑ов‑ы. Гл. яшчэ Унбегаун, Sel. Papers, 1969, 257.
Віновы 2 калодзезь (фалькл.) ’вінны, адкуль бяруць віно’ (віц., паст., Шырма, Песні). Адносны прыметнік, утвораны пры дапамозе суф. ‑ов‑ы (як сасновы) ад віно́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Раёк у песні: Ішоў раёк дарогаю, / дарогаю шырокаю. / Хади раёк, на мой дварок (Рам. 8), ’пучок нязжатага жыта на полі, убраны кветкамі’, ’дажыначная песня’ (рас., брасл., красл., Сл. ПЗБ). Памяншальная форма ад уласнага імя міфічнай істоты Рая — апякуна ўраджаю і багацця, “жытнага дзеда” (Бел. міф., 422). Гл. рай 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бая́н, ‑а. м.
1. Вялікі гармонік з складанай сістэмай ладоў. А тут невялічкі, хударлявы Валерый Фралоў, углядаючыся ў зорнае неба, перабірае лады на баяне і ціха спявае «Школьны вальс». Грахоўскі.
2. Гіст. Паэт, пясняр. Песні для народа Тварыў баян Купала. Аўрамчык. Для вечнасці, спетай баянам сурова, Жыве Руставелі. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кукарэ́ку і кукарэ́ку, выкл.
Ужываецца гукапераймальна для абазначэння крыку пеўня. / у знач. наз. Чыстае, свежае ранішняе паветра разносіла .. песні жаваранкаў, шчэбет сумятлівых вераб’ёў, гагатанне гусей і гарластае ку-ка-рэ-ку верханскіх пеўняў. Колас.
•••
Ні бэ, ні мэ, ні кукарэку — нічога не ведае, ні ў чым не разбіраецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
штодзённы, ‑ая, ‑ае.
1. Які бывае, адбываецца кожны дзень. Штодзённая гімнастыка. □ Паляванне дало добры адпачынак Міколу ад штодзённага клопату. Краўчанка. Музыка, песні чутны з палаца .. Мучыцца ж бедны думкай штодзённай, Каб голад са свету не звёў. Купала.
2. Звычайны, будзённы. Аўгіня пераапранулася ў сваю штодзённую рабочую вопратку. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Мар’яна ў песні: «Ой, на моры, на марʼяні, на востраві, на кургані, — там бывала старына» (рэч., Доўн.-Зап., Св.), мар’янка ’невялічкі астравок’ (мазыр., Яшк.). Параўн. рус. іркуцк. моря́на (схіл камяністай высокай гары, якая парасла лесам’, ’месца на гары, якое поўнасцю зарасло лесам’. Няясна. Магчыма, лексема ўтварылася з уласнай назвы пэўнага вострава.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)