Га́дка ’пагалоска, размова’ (Касп.), ’размова, гутарка’ (Нас.). Запазычанне з польск. gadka ’размова’, ’гутарка, пагалоска, чутка’ (ад gadać), як і многія словы гэтай групы (параўн: гадаць, гаданіна, гаданне, гадула).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
раско́л, ‑у, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. расколваць — раскалоць і расколвацца — раскалоцца.
2. Месца, па якім што‑н. расколата або раскалолася; трэшчына. Лінія расколу.
3. перан. Раздзяленне каго‑, чаго‑н. на групы, часткі, абумоўленае наяўнасцю рознагалоссяў. У час спробы зрабіць раскол у партыйнай арганізацыі палітзняволеных Хмель быў выкрыты і выключаны з радоў партыі. Хромчанка. Гурын арганізоўвае раскол партыі.. і абвяшчае сябе кіраўніком адколатай групы. Машара.
4. Рэлігійна-грамадскі рух у Расіі, які ўзнік у сярэдзіне 17 стагоддзя, быў накіраваны супраць царквы і закончыўся ўтварэннем шэрагу сект.
5. Стараверства.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
*Вярве́чка, вэрвэ́чка ’частка абутку’ (Бес.). Да вяро́вачка (гл.). Пад уплывам польскай мовы відазмяніўся суфікс, націск слова на перадапошнім складзе, а ў сувязі з гэтым адбылося скарачэнне групы ‑ров‑ > ‑рв‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разгану́ць ’разгадаць’ (лях., Сл. ПЗБ), рус. дыял. (сіб., вяц., ярасл.) разгану́ть ’разгадаць’. У выніку спрашчэння групы дн > н, параўн. загану́ць ’загадаць (загадку)’; адгану́ць ’адгадаць’ (Скарбы), параўн. адга́ніць ’адгадаць’, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Расані́ца ’расада, капусныя насенныя ўсходы’ (Мал.). Дээтымалагізацыя незафіксаванага, але цалкам магчымага *раса́дніца (гл. расада) у выніку асіміляцыі групы ‑дн‑ на стыку марфем, ускладненая пераносам націску. Параўн. серб. са́дница ’сажанец’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прынапу́траны ’расфранчаны, адзеты па-святочнаму’ (рагач., Нар. Гом.). Прэфіксальнае ўтварэнне да незафіксаванага *напу́траны ’напудраны’ з распадабненнем выбухной групы ‑др‑, параўн. аналагічныя ўтварэнні рус. дыял. принапу́трить ’напудрыць’, принапу́дрить ’тс’, принапу́дриться ’напудрыцца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
разгрупава́цца, ‑пуецца; зак.
Разбіцца на групы, размясціцца групамі. Было прынята рашэнне: атрадам разгрупавацца на шырокім фронце і падарваць калі не кожны пралёт дваццаціпяцікіламетровага ўчастка, дык ва ўсякім разе знявечыць чыгунку так, каб фашысты не маглі на скорую руку аднавіць яе. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
размеркава́цца, ‑мяркуецца; ‑мяркуемся, ‑мяркуецеся, ‑мяркуюцца; зак.
Раздзяліцца паміж кім‑н. якім‑н. чынам. Абавязкі размеркаваліся. // Раздзяліцца на групы. Экскурсанты размеркаваліся па групах. // Размясціцца па розных месцах. — Размеркаваліся? — пытаецца.. [чалавек] і загадвае свой тонкі як блінец, партфель на верхнюю паліцу. — Люблю вышыню!.. Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ра́тны, ‑ая, ‑ае.
Уст. і высок. Ваенны, баявы. Пра камандзіра групы дыверсантаў-разведчыкаў, пра яго ратныя справы расказвалі незвычайныя гісторыі. Сіняўскі. Ратны подзвіг героя ўмацоўвае .. волю [жывых] да працоўных подзвігаў на славу радзімы. Бярозкін. Вышэй ратнага подзвігу ставіць паэт [М. Багдановіч] подзвіг маці. Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
энцыклапеды́ст, ‑а, М ‑сце, м.
1. Усебакова адукаваны чалавек, дасведчаны ў розных галінах ведаў.
2. Член групы перадавых французскіх мысліцеляў, аб’яднаных вакол «Энцыклапедыі», якую ў 1751–1780 гг. выдавалі Дзідро і д’Аламбер, а таксама той, хто падзяляў іх погляды. Французскія энцыклапедысты.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)