Verbum

Міз, міс ’паміж’, ’сярод’ (Кліх, Янк. 2, ТС; лях., дзярж., лаг., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; пух., З нар. сл.), ’каля’ (Растарг.), ’побач’ (стол., Сл. Брэс.). Укр. чарніг. міз, рус. смал., арханг. мез, ме́зду, ме́зу ’тс’. Узнікла з між (гл.) як вынік мазурэння.

◎ На́слыж ’рыба верхаводка’ (гарадоў, Нар. лекс.). Магчыма, звязана з на́стлыш ’вада пад снегам’ (Касп.), якое можна зразумець і як ’ верхаводка ’вада паверх лёду’ (хутчэй за ўсё ад насцілиць ’накрываць, пакрываць’); іншая версія — ад сліж ’назва невялікай рыбкі, што плавае па паверхні вады’.

◎ Наўра́ць ’навешаць на жэрдкі для сушкі гарох, траву; падплялі лапці і інш.’ (бешанк., Нар. сл.). Форма зак. трыв. да набіраць (гл.), параўн. таксама аўраць, ураць ’вешаць на жэрдкі для прасушкі гарох, траву; падплятаць лапці’ (гл.), якія могуць быць другаснымі ўтварэннямі ад наўраць.

Не́гадзь ’непагадзь’ (Янк. 3., рэч., Нар. сл., Некр., Пятк. 2, Яўс.), ’працяглае даждлівае ці снежнае надвор’е’ (Янк. 2), не́годзь ’тс’ (ТС, петрык., Шатал.), сюды ж негадзі́на ’непагадзь; час суровых выпрабаванняў’ (Сцяц.). Гл. нягода; параўн. таксама Фалоўскі, ZNUJ, Pr. jęz., 74, 1983, 60.

◎ Непутны́ ’разбэшчаны, непаслухмяны’ (Яўс.), непутньш ’малапутны, бесталковы’ (Бяльк., Янк. Мат.), нёпуць ’бязладны чалавек, шалапут’ (Мат. Маг.), непуцьцё ’шалапутны, распусны, бяспутны чалавек’ (мсцісл., З нар. сл.), ’недарэчнасць’ (Бяльк.). Да путны (гл.), шлях семантычнага развіцця дэманструе тураўск. нёпуць ’распусніца, бездараж’ і ’бесталковы чалавек’ (ТС).

◎ Неўмаве́рны ’які не верыць, не спагадае’ (навагр., З нар. сл.), неўмоверны ’неспагадлівы’ (ТС). Утворана на базе фразеалагізма не имаць веры ’не верыць, не даваць веры’ (ТС), непасрэдным утварэннем ад якога з’яўляецца літаратурнае неймаверны ’неверагодны’; фармальная дэфармацыя (и > ў) у выніку дээтымалагізацыі. Гл. імаць.

Но́чка ’назва птушкі’: Чо́рная птушка, лета́е вечером, розбура́е гнёзда (Куч.), ну́чка ’кажан’ (Сіг.), ню́чка ’тс’ (брэсц., Нар. лекс.), сюды ж ну͡очка ’начны матыль’ (Ніва, 1979, 4 лістап.). Да ноч, параўн. славац. nocka ’начны матыль’, балг. нощно пиле ’кажан’ і пад. Параўн. начні́ца (гл.).

Нялю́дскі, нялюдзкі, нелюцкі ’дрэнны, кепскі; няўдалы; нелюдзімы; бесчалавечны’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк., Сл. ЦРБ, ТС, Мат. Маг., Касп., Нас.), нелю́дны ’непрыгожы’ (Сл. Брэсц.), нелюдзя́шчы ’няздатны, хворы’ (Ян.), сюды ж нялю́дзьдзя ’вылюдак, не падобны да людзей’ (мсцісл., З нар. сл.). Гл. людскі, параўн. няўлюдны (гл.).

◎ Па́данка ’змяя (мядзянка?)’ (Нар. лекс., маларыц.), падалец ’вуж’ (Сцяшк. Сл.), падалец, падаляц ’вераценніца’ (Сл. ПЗБ). Укр. падалець ’вераценніца, Angius fragilis’, пидальник, падалак ’тс’, падалица ’від вужа, гадзюка’, польск. padalec ’жаўтапузік, Ophisautus apodus’. Да падаць ^Крукнер, 390). У гродзенскіх гаворках, магчыма, з польск./

Паля́нт ’гульня ў мяч; лапта; палка, якой удараюць мяч’ (Нас.), ’гульня ў мяч; лапта’ (Сл. ПЗБ, Доўн.-Зап., Нар. сл.). З польск. palant ’тс’, якое ад італ. palla ’мяч, шар’, pallare ’гуляць у мяч’ (Карскі, Белорусы, 162; Кюнэ, Poln., 84; Брукнер, 392).