спрыт, -у, М спры́це, м.
1. Дасканаласць, умельства, хуткасць у руках.
С. у руках.
2. Лоўкасць у рабоце, гаспадарлівасць; майстэрства; здатнасць да чаго-н.
Гаспадарскі с. (уменне).
3. Абаротлівасць, уменне ўладжваць асабістыя справы, пранырлівасць.
Зайздросны с.
Дзякуючы выключнаму спрыту ён хутка разбагацеў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тэмп, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Ступень хуткасці ў выкананні музычнага твора, а таксама ў рухах, выкананні чаго-н., чытанні і пад.
2. Хуткасць ажыццяўлення, выканання або інтэнсіўнасці развіцця чаго-н.
Тэмпы будаўніцтва.
◊
У тэмпе (разм.) — хутка, энергічна.
|| прым. тэ́мпавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
усхапі́цца, ‑хаплюся, ‑хопішся, ‑хопіцца; зак.
1. Хутка ўстаць. Гарбачоў усхапіўся з крэсла, захадзіў па кабінеце. Шашкоў. Хлапчукі паўзком па разоры, па разоры — назад да гумна. Усхапіліся, пабеглі. Паўлаў. // Хутка стаць на ногі. Усхапіўся [Назар] на ногі і хуценька пачаў абуваць чаравікі, быццам і яму трэ было спяшацца на работу. Сабаленка. // Разм. Прачнуўшыся, хутка падняцца з пасцелі; рана ўстаць. Будзіць не давялося: і Раечка і Сямён усхапіліся. Лобан. Назаўтра Міхась усхапіўся да сонца. Якімовіч.
2. перан. Хутка і нечакана пачацца. Пасля адлігі ўсхапіўся мароз. □ Хутка ўсхапілася полымя. Затрашчала, загуло. Гаўрылкін.
3. З’явіцца, ускочыць (пра мазалі, прышчы і пад.). На далонях у хлопцаў усхапіліся крывавыя мазалі. Карпаў. А з Адамам Капам здарылася бяда — ён заснуў на сонцы і назаўтра ў яго ажно пухіры на жываце ўсхапіліся. Нядзведскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
намаха́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
Разм. Напісаць, намаляваць і пад. хутка і нядбайна. Намахаць аб’яву.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
павышэ́лы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Які стаў, зрабіўся вышэйшым. Рэшткі снегу хутка растала пад [прамянямі] павышэлага сонца. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прамігну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак.
Абл. Прамільгнуць, хутка прайсці. Ноч прамігнула, як хвіліна. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лупа́ціць ’бегчы (вельмі хутка знікаць)’ (браг., Мат. Гом.). Укр. лопоті́ти ’тупаць, бежучы’. У выніку кантамінацыі лупі́ць і лапаце́ць (гл.). Параўн. чэш. lupotat — аб дажджы. Адносна таго ж значэння лупі́ць параўн. рус. валаг. лупи́ть ’хутка ісці, бегчы’, серб.-харв. лу̏пити ’кінуцца, пабегчы’, балг. лу́пя ’тс’, ’хутка пабегчы’ (БЕР, 3, 521), бел. лупяну́ць ’рушыць у дарогу’ (Яруш.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Камле́нне ’вельмі хутка’ (Нас.). У выніку кантамінацыі слоў вока і імгненне (Нас. 228), параўці, чэш. okajnžik. Магчыма. адмяк, дапусціць, што разглядаемая лексема — аддзел — слоўны назоўнік ад (ляцець) кумільгом ’хутка, раптоўна’ (Сцяшк. Сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бе́гчы, бягу́, бяжы́ш, бяжы́ць; бяжы́м, бежыце́, бягу́ць; бег, -гла; бяжы́; незак.
1. Хутка рухацца, перамяшчацца, рэзка адштурхоўваючыся ад зямлі нагамі.
Б. па вуліцы.
Б. трушком.
2. перан. Імкліва перамяшчацца ў якім-н. напрамку, несупынна цячы патокам.
Кроў бяжыць па жылах.
3. перан. Праходзіць, працякаць (пра час, жыццё).
Бягуць гады.
4. Ратавацца ўцёкамі.
Б. з палону.
5. Пашырацца, даносіцца, далятаць, распаўсюджвацца (пра чуткі, звесткі).
Добрая вестка ляжыць, а дрэнная па дарозе бяжыць (прыказка).
◊
Бегма (бягом) бегчы (разм.) — вельмі спяшацца; не ісці, а бегчы.
Бегчы без аглядкі (разм.) — вельмі хутка бегчы.
Бегчы (ісці) куды вочы глядзяць (разм.) — без пэўнага кірунку, не выбіраючы шляху.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
жаўтабо́кі, ‑ая, ‑ае.
З жоўтымі бакамі. Жаўтабокія крабы хутка пасоўваліся на дне і хаваліся між камення. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)