аху́таць сов.
1. оку́тать;
2. перен. оку́тать; покры́ть;
ноч ~тала зямлю́ густо́й це́мрай — ночь оку́тала (покры́ла) зе́млю густо́й темното́й;
дым ~таў дрэ́вы — дым оку́тал дере́вья
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ По́цераб, по́тэребы, поцерэб, по́цяраб, по́церэб ’расчышчанае ад лесу поле ці сенажаць’ (Янк. 3., Некр.; Сержп. Борт.; Бес., Выг. дыс.; Касп.; дзятл., калінк., Сл. ПЗБ; Мат. Гом., ТС, Сцяшк. Сл.;), пбгріраб, пацяробкі ’бурачнік’ (шчуч., Сл. ПЗБ), стараж.-рус. потеребь ’расчышчанае пад раллю месца’ (1499). Аддзеяслоўны назоўнік, утвораны з жщерабіць, якое з ηό‑ (па‑) і церабіць (< прасл. *lerbiti) ’высякаць дрэвы, прачышчаць лес’. Гл. пацярдб.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
плод, -а, М -дзе, мн. плады́, -о́ў м.
1. Частка расліны, якая развіваецца з завязі (кветкі) і змяшчае ў сабе насенне.
Ядомыя плады.
2. Зародак дзіцяняці (чалавека, жывёлы) ва ўлонні мацеры.
3. перан., чаго. Прадукт якой-н. дзейнасці, вынік чаго-н.
Плады творчай працы.
|| прым. пладо́вы, -ая, -ае (да 1 знач.) і пло́дны, -ая, -ае (да 2 знач.; спец.).
Пладовыя дрэвы.
Пладовыя кансервы (вырабленыя з пладоў). Пладовы сад.
Плодная абалонка (якая акружае плод).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
агалі́ць, агалю́, аго́ліш, аго́ліць; аго́лены; зак., каго-што.
1. Зняць адзенне, покрыва, верхні слой і пад.
Вясною аголіцца і выгарыць на сонцы бераг.
2. Пазбавіць дрэвы лісця і пад.
Віхор агаліў таполі.
3. перан. Зрабіць безабаронным, адкрытым для ворага.
А. фронт.
А. левы фланг.
4. перан. Выявіць сваю сутнасць, свой сапраўдны змест; стаць відавочным.
|| незак. агаля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е і аго́льваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. агале́нне, -я, н. і аго́льванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
апіса́нне, ‑я, н.
Слоўная, пісьмовая або вусная, абмалёўка каго‑, чаго‑н. Трэцяе апавяданне пачынаецца апісаннем вечара: як заходзіла сонца, як узнімаўся туман, як пахлі веснавыя дрэвы. Чорны. Тут пачну я апісанне, Як пішацца ў казках, Бо іначай не выходзіць — Слухайце, хто ласкаў! Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разла́пісты, ‑ая, ‑ае.
Разм. Які раскінуўся шырока ў розныя бакі (пра дрэвы, галлё, карэнне). Зямлянкі былі пабудаваны так, што іх адразу нельга было ўгледзець, — глыбока ў зямлі, пад разлапістымі дрэвамі. Шчарбатаў. У высокім разлапістым папаратніку, у малых ялінах яшчэ трымаўся туман. Федасеенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ра́ла, ‑а, н.
Адгаліненне ствала дрэва; тоўсты сук. Дрэвы раслі на прыволлі: яны былі высокія, мажныя ў абхваце, з разгалістымі раламі. С. Александровіч. Непадалёку ад хаты, пры самым плоце, расла ў два абхваты ліпа, у ралах якой была прымайстравана старая барака. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паме́ціць сов.
1. поме́тить;
п. ху́стку — поме́тить плато́к;
п. пту́шкай патрэ́бныя старо́нкі — поме́тить га́лочкой ну́жные страни́цы;
2. (всё, многое) переме́тить;
п. усе́ дрэ́вы — переме́тить все дере́вья
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Сухало́м 1 ’рэўматызм, раматус’ (Касп.). Складанае слова, утворанае з асноў слоў сухі і ламаць, што адлюстроўвае працяканне хваробы, параўн. ламаць ’аб тупым, працяглым болю ў касцях’ (гл.); першая частка звязана з унутраным (без рэзкіх знешніх праяў) характарам хваробы, параўн. яшчэ ст.-слав. соухъ ’пазбаўлены жыццёвых сокаў, высахлы, безжыццёвы, хворы’, гл. сухі.
Сухало́м 2 назва некаторых раслін, у тым ліку ’шабельнік балотны, Comarum palustre L.’ (Сл. ПЗБ, Кіс., Дэмб. 1), ’павіліца, Galium verum L.’ (Дэмб. 1, Кіс.), ’палын, Artemisia campestris L.’ (Кіс., Дэмб. 1), параўн. укр. сухоло́м ’шабельнік балотны’. Да сухалом 1 паводле лекавых уласцівасцей, параўн. іншую назву палыну — касталом (Кіс.). Гл. ЕСУМ, 5, 488.
Сухало́м 3 ’зламаныя і высахлыя дрэвы’ (Юрч. СНС). Ад сухі і ламаць, гл.; параўн. бурало́м ’лес, дрэвы, паламаныя бурай’ (ТСБМ). Магчыма, звязана з народнымі замовамі, пры якіх адсылаюць хваробу на сухі лес (вынік пераносу на лес хваробы, у прыватнасці, раматусу?). Гл. сухолом 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Падга́лы ’тонкі, з падцягнутым жыватом (пра жывёлу)’ (Янк. 3.), ’тонкі’ (Сл. ПЗБ), ’прамы, высокі’ (Мат. Гом.), падга́лісты ’з доўгімі нагамі, цыбаты; высокі, тонкі (пра дрэвы, расліны)’ (ТСБМ), ’тонкі, высокі з суччам наверсе’ (ТС, Некр.). Ад galъ (параўн. рус. дыял. га́лый ’голы, бязлесны’, прога́лина ’голае месца ў лесе’, а таксама польск. Podhale, podhalski — Брукнер, 133), звязанага чаргаваннем галосных з golъ ’голы’. Гл. Трубачоў, ЭССЯ, 6, 96.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)