рэле́, нескл., н.
Аўтаматычны прыбор, што замыкае або размыкае электрычны ланцуг пры пэўных умовах, на якія гэты прыбор павінен рэагаваць.
[Фр. relais.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
санкюло́т, ‑а, М ‑лоце, м.
Прадстаўнік гарадской беднаты ў перыяд Вялікай французскай рэвалюцыі (пазней гэты тэрмін служыў саманазвай патрыёта, рэвалюцыянера).
[Фр. sans-culottes.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стальма́шны, ‑ая, ‑ае.
Разм. Які мае адносіны да стальмаха; уласцівы яму. Пад гэты час прыпадае росквіт яго [Гельскага] стальмашнага рамяства. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сухадрэ́віна, ‑ы, ж.
Разм. Засохлае на корані дрэва. Псавала гэты прыгожы куточак толькі тоўстая сухадрэвіна з рассечанай маланкай верхавінай. Каліна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бараві́нка гатунак яблыкаў’ (БРС). Відаць, з рус. борови́нка ’тс’ (лічыцца, што назва ўзнікла ад імя тульскага садавода Бравіна, які вывеў гэты сорт). Гл. Фасмер, 1, 195; Шанскі, 1, Б, 170.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вайтава́ць 1. Гл. вайдаваць.
Вайтава́ць 2 ’працаваць’ (Мат. Гом.). Гэты дзеяслоў падае Насовіч са значэннямі ’выконваць абавязкі войта’ і ’шумець, бушаваць’. Магчыма, вайтаваць да войт (Кюнэ, Poln., 115). Параўн. вайдаваць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кызь ’выкрык, якім адганяюць або падзываюць коз’ (Нас., Нар. лекс.). Кантамінацыя кыш (гл.) і казах (гл.). Ва ўсякім разе гэты выкрык звязваецца з назвай казы. Параўн. кызька (гл.), кызя (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
захава́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Зберагчыся, уцалець, застацца непашкоджаным, непатрачаным.
Дом добра захаваўся.
Здароўе захавалася.
Запасы захаваліся.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Застацца ў сіле, не знікнуць.
Старыя звычкі захаваліся.
3. Захаваць свае сілы, маладжавы выгляд (разм.).
Гэты чалавек добра захаваўся.
4. Застацца непашкоджаным, уцалець.
З. ад пажару.
|| незак. захо́ўвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вышэ́йшы, -ая, -ае.
1. Больш высокі (у 1—3 знач.).
Гэты дом в. за той.
Сёлетні ўраджай бульбы в. за леташні.
2. Самы галоўны, кіруючы.
В. орган дзяржаўнай улады.
Вышэйшае камандаванне.
3. Пра самую высокую ступень у развіцці, навуцы, у сістэме адукацыі.
В. жывёльны свет.
Вышэйшая нервовая дзейнасць (спец.). Вышэйшая матэматыка.
Вышэйшая навучальная ўстанова.
○
Вышэйшая мера пакарання — расстрэл, пазбаўленне жыцця.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ва́рта², безас., у знач. вык.
1. з інф. Неабходна, трэба, мае сэнс.
Гэты фільм в. паглядзець.
Над гэтым в. добра падумаць.
2. каму. Па заслугах, так і трэба.
Яму в., не трэба было так рабіць.
3. з інф. У саставе складаных сказаў абазначае ўмову хуткага з’яўлення наступных падзей.
В. задумацца, як нахлынуць успаміны.
◊
Гэ́та нікуды не варта; куды гэта варта — вельмі дрэнна, непрыстойна.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)