табле́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
Невялікі сплюшчаны шарык з прасаванага лекавага парашку. Таблетка аспірыну. Праглынуць таблетку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ду́чка ’алавяны ці гліняны шарык для гульні ў дучку’ (Касп.). Параўн. рус. ду́чка ’ямка, у якую заганяецца шар пры гульні ў лучку’. У бел. мове ду́чка ’шарык’ < ду́чка ’ямка для гульні ў дучку, у якую заганяецца шарык’. Лічыцца ідэнтычным словам з дуча́й (гл.). Гл. Фасмер, 1, 556; Слаўскі, 1, 176.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
шраці́на, ‑ы, ж.
1. Адзін шарык шроту. Спачатку я ачысціў рану ад гною, дастаў пінцэтам некалькі шрацін, потым прысылаў рану стрэптацыдам і завязаў бінтам. Пальчэўскі.
2. Пра тое, што сваім знешнім выглядам і ўласцівасцямі нагадвае такі шарык. А хмара неба заняла, І лівень з градам хлынуў. Нібы адлітыя са шкла, Сякуць у твар шраціны. Прануза.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
галу́шка, -і, ДМ -шцы, мн. -і, -шак, ж.
1. Круглы камяк, шарык, скачаны з чаго-н. мяккага.
Г. цеста.
2. мн. Страва ў выглядзе клёцак з дранай бульбы або мукі, звараная на булёне ці на малацэ.
|| прым. галу́шачны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ша́рыкавы, ‑ая, ‑ае.
1. Забяспечаны шарыкамі; які дзейнічае пры дапамозе шарыка, шарыкаў. Шарыкавыя падшыпнікі. Шарыкавая аўтаручка.
2. Які мае выгляд, форму шарыка; які нагадвае шарык. Шарыкавы метэарыт.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падкаці́цца, -качу́ся, -ко́цішся, -ко́ціцца; зак.
1. Коцячыся, наблізіцца ці закаціцца пад што-н.
Шарык падкаціўся пад канапу.
2. Тое, што і падкаціць (у 3 знач.).
Слёзы падкаціліся пад горла.
3. перан., да каго. Лісліва звярнуцца да каго-н., дамагаючыся чаго-н. (разм.).
|| незак. падко́чвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
по́рсткасць, ‑і, ж.
Разм. Уласцівасць порсткага. Праз некалькі дзён зноў завылі ваўкі, зноў пажвавеў мой Шарык, бо пасля першага наведвання сваіх засумаваў быў трохі, страціў ранейшую порсткасць. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
руле́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.
1. Інструмент для вымярэння даўжыні — лента з дзяленнямі, якая накручваецца на валік.
2. Прыстасаванне для азартнай гульні ў выглядзе рухомага круга з нумараванымі ямкамі, па якіх коціцца шарык, а таксама сама гэта гульня.
Гуляць у рулетку.
|| прым. руле́тачны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
карнаву́хі, ‑ая, ‑ае.
З абрэзаным або пакалечаным вухам. Карнавухі конь. □ А быў ён, Шарык, не з ціхіх.. Брахаў .. нават на жоўтага, карнавухага ката Базыля, абы той трапіў яму па вока. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пілю́ля ’лякарства, спрасаванае ў форме галачкі’ (ТСБМ). З рус. пилю́ля, якое з франц. pilule (Фасмер, 3, 262) < лац. pilula ’шарык’, ’мячык’ < pila ’мячык’, ’клубок’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)