хрен хрэн, род. хрэ́ну м.;

◊

хрен ре́дьки не сла́ще погов. хрэн за рэ́дзьку не саладзе́йшы; як там не смята́на, так тут не сыро́ватка; адно́ — гара́чка, а друго́е — баля́чка;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вы́сіліцца, -люся, -лішся, -ліцца; зак.

1. Дайсці да страты сіл; знясіліцца.

В. на цяжкай рабоце.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць неўрадлівым, спустошыцца (пра глебу; разм.).

Зямля высілілася.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Страціць моц (пра віно, хрэн і пад.; разм.).

|| незак. высі́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.

|| наз. высі́льванне, -я, н. і высіле́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

вы́сіліцца сов.

1. оскуде́ть, истощи́ться;

зямля́ ~лілася — земля́ оскуде́ла (истощи́лась);

2. потеря́ть кре́пость;

хрэн ~ліўся — хрен потеря́л кре́пость

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

саладзе́йшы прил. сравнит. ст. сла́ще, посла́ще, бо́лее сла́дкий;

◊ хрэн за рэ́дзьку не с. — посл. хрен ре́дьки не сла́ще

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

рэ́дзька ж. ре́дька;

◊ горш за го́ркую рэ́дзьку — ху́же го́рькой ре́дьки;

хрэн за рэ́дзьку не саладзе́йшы — погов. хрен ре́дьки не сла́ще

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сла́ще сравн. ст.

1. нареч. саладзе́й;

2. прил. саладзе́йшы;

◊

хрен ре́дьки не сла́ще посл. хрэн за рэ́дзьку не саладзе́йшы.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

перемори́ть​II сов.

1. (морить, притупляя остроту, едкость чего-л.) перамары́ць;

перемори́ть хрен перамары́ць хрэн;

2. техн. перамары́ць;

перемори́ть дуб перамары́ць дуб.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

потере́ть сов.

1. паце́рці, пашарава́ць, (долго) папашарава́ць, папашаро́ўваць;

потере́ть лицо́ паце́рці твар;

потере́ть пу́говицы ме́лом паце́рці (пашарава́ць) гу́зікі ме́лам (крэ́йдай);

2. (измельчить) паце́рці; (тёркой) падра́ць, падзе́рці;

потере́ть кра́ски паце́рці фа́рбы;

потере́ть хрен падра́ць (падзе́рці) хрэн;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

тере́ть несов.

1. це́рці; шарава́ць;

тере́ть лицо́ це́рці твар;

2. (измельчать) це́рці; (тёркой) драць; дзе́рці;

тере́ть кра́ски це́рці фа́рбы;

тере́ть хрен драць (дзе́рці) хрэн;

3. (причинять боль) му́ляць, це́рці;

сапо́г трёт но́гу бот му́ляе (трэ) нагу́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Рапу́ха ’вялікая палявая жаба з бугрыстай скурай шэрага або зялёнага колеру’ (ТСБМ, Нас., Сл. ПЗБ, Бяльк., Мат. Гом., Сцяшк., ЛА, 1), ’жаба, Bufo vulgaris’ (Касп.), рапу́га ’земляная жаба’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 1), рыпу́га, рапо́ха ’тс’ (Сл. ПЗБ), ро́пуха ’жаба з жоўтым падбрушшам’ (ТС), рабу́ха, храпу́ха ’тс’ (ЛА, 1), рапэ́ся ’жаба’ (круп., Макар.); у большасці гаворак выступае ў значэннях ’неахайная жанчына’, ’жанчына, што мае пачварны твар пасля воспы’. Параўн. укр. ро́пуха, ряпу́ха, ро́павка ’жаба’, рус. дыял. ропу́ха, польск. ropuchay chropucha ’тс’, каш. ropucha ’авечая вош’, чэш. ropucha ’жаба’ (з польск.), славац. ropucha, repucha ’тс’, в.-луж. ropucha ’вадзяны хрэн’. Старажытная арэальная назва, метафарычна перанесеная пазней на іншыя асобы, прадметы або з’явы на вобразнай аснове (з-за няроўнай барадаўчатай скуры, непрыемнага выгляду, надутасці і пад.), параўн. ESSJ, Ukaz. čislo, 89–92 (з аглядам версій). Насовіч адзначае, што рапуха гукапераймальнае ад крыку жаб, што нельга выключыць, улічыўшы пастаянны прызнак, што вылучаецца ў народнай мове, параўн. скверэцца як рапуха (Сержп. Прык.), і наяўнасць анаматапеічнай варыянтнай базы *rep‑, *rop‑ (гл. Шустар-Шэўц, 2, 1236). Брукнер (463, гл. таксама Трубачоў у Фасмера, 3, 503; ЭССЯ, 8, 82; 11, 90) узводзіць да *chropucha ад шурпатай, “храпаватай” скуры, да гэтага польск. дыял. rapaty ’шурпаты, шорсткі’ і rupić ’рабіцца няроўным, шурпатым, (пра твар) бугрыстым, васпаватым’, серб. рапав, храпав ’бугрысты, шурпаты’, што суадносяць з літ. rùpti ’рабіцца шурпатым’. Фасмер (3, 503) схіляецца да сувязі з рапа́ ’бруд, падобны на гной’ (гл.), што суадносіцца з іншай назвай земляная жаба, ралейная жаба ’жаба, што сядзіць у зямлі, глеі, рапе’. Адносіны славянскіх назваў да літ. rùpuże ’жаба’ застаюцца няяснымі, аднак пераважае думка пра незалежныя ўтварэнні, параўн. Анікін, Опыт, 263, дзе запазычанне дапускаецца толькі для формы рус., бел. рапу́га (< літ. rapūga ’жаба’). Беларускі ўплыў мяркуецца для літ. rapùkas ’жаба з чырвоным жыватом’. Элемент ‑пуга ў складзе назвы можа звязвацца са значэннем ’дуць, надувацца’, параўн. харв. žaba puhača ’рапуха’ (= žaba krastača), якое Скок (3, 69, 77) атаясамлівае з іншай назвай — pugȁča ’тс’, што яшчэ раз сведчыць пра магчымасць розных уплываў і асацыяцый, выкліканых яркім вобразам аб’екта намінацыі, у тым ліку з *korsta ’кароста’ (кароставая жаба, Сл. ПЗБ), *kora ’кара’ (каравая жаба, ЛА, 1), *korpa ’рубец, бародаўка’, *korpavъjь ’бугрысты, выспаваты’ (каропавая жаба, Сл. ПЗБ), гл. ЭССЯ, 11, 90, 96.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)