Ахо́рац ’дуля, фіга’ (Касп., ЭШ рук.). Няясна. Магчыма, сюды ж рус. охора́т ’чалавек, худы на выгляд’, пск., цвяр., асташ. (КСРНГ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ку́кіш, ‑а, м.
Разм. Складзеная ў кулак рука з прасунутым вялікім пальцам паміж указальным і сярэднім як грубы жэст у знак здзеку, пагардлівай адмовы; фіга.
•••
Кукіш з’есці гл. з’есці.
Кукіш з маслам — зусім нічога (не даць, не зарабіць, не атрымаць і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фи́гаII (кукиш) разг. фі́га, -гі ж., ду́ля, -лі ж.;
показа́ть фи́гу паказа́ць фі́гу (ду́лю).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
інжы́р, ‑а і ‑у, м.
1. ‑а. Паўднёвае пладовае дрэва сямейства тутавых; фігавае дрэва, смакоўніца.
2. ‑у. Салодкі мясісты плод гэтага дрэва; фіга, смоква, вінная ягада. / у знач. зб. У гэты час старая служанка прынесла віно і драўляную талерку з сушаным інжырам і рознымі яшчэ прысмакамі. Самуйлёнак.
[Перс.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
П’янто́с лаянк. ’п’яніца’ (лаг., Жд. 2; слуц., Жыв. НС). Вытворнае ад п’я́ны (гл.) пры дапамозе экспрэсіўнага фарманта ‑(т)ос, параўн. фіґос (ад фі́ґа) у выразе: фіґос пад нос (Воўк-Лев., Татарк., 155).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ду́ля
1. сад., обл. ду́ля, -лі ж.;
2. (кукиш) прост. ду́ля, -лі ж., фі́га, -гі ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ны́г̌а ’нешта малое, фіга’ (ТС). Відаць, запазычана з польск. nyga ’рэшта, рэштка’ (Dać komu wypić nygę = to, co pozostało w kieliszku), што ў сваю чаргу з ням. Neige ’рэшткі пітва’, параўн. Варш. сл., 3, 428.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тулу́за ‘дуля, фіга’: тулузу табе, а не яблыка (бых., Мушынскі, вусн. паведамл.). Няясна, магчыма, ад талызаць ‘тузаць, біць’ (гл.), змененае ў гаворках з дысімілятыўным аканнем у выніку своеасаблівай “гармоніі галосных гукаў” (Крывіцкі, Дыялекталогія, 182), параўн. і рус. дыял. тулу́зить ‘біць, калаціць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тале́рка ж.
1. таре́лка;
2. только мн., муз. таре́лки;
◊ не ў сваёй ~рцы — не в свое́й таре́лке;
фі́га на ~рцы — ку́киш (фи́га) с ма́слом
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ду́ля, ‑і, ж.
1. Летні сорт ігруш з вялікімі і салодкімі пладамі.
2. Плод гэтай ігрушы. На грушы каля ганку Вісяць цяжкія дулі. Калачынскі.
3. Разм. груб. Кукіш, фіга. [Халуста] паказаў Настулі кулак, а яна яму дулю, і гутарка на гэтым кончылася. Чарнышэвіч.
•••
Даць (паднесці, паказаць) дулю гл. даць.
Дулю з’есці гл. з’есці.
Дулю табе (яму, ім і пад.) пад нос — лаянкавы выраз для катэгарычнага аднаўлення або нязгоды.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)