заўпа́рціцца, ‑рчуся, ‑рцішся, ‑рціцца; зак.
Разм. Пачаць упарціцца. // Праявіць непакорнасць, упартасць. — Маці тут жа хацела мяне забраць з сенажаці, але я заўпарціўся. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жале́зны, -ая, -ае.
1. гл. жалеза.
2. Які змяшчае ў сабе многа жалеза.
Жалезная руда.
3. перан. Дужы, моцны.
Жалезныя мышцы.
Жалезнае здароўе.
4. перан. Цвёрды, неадступны, стойкі.
Жалезная воля.
Жалезная дысцыпліна.
○
Жалезны век — эпоха ў развіцці чалавецтва, калі чалавек пачаў выкарыстоўваць жалеза ў якасці асноўнага матэрыялу для вырабу прылад працы.
◊
Наесціся жалезнага бобу (разм.) — набрацца цярпення, праявіць упартасць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хлебаро́бскі, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да хлебароба; належыць, уласцівы яму. Працаўнікі палёў праявілі сапраўды дзяржаўнае разуменне свайго абавязку, упартасць у дасягненні мэты, высокае хлебаробскае майстэрства. Машэраў. Хлебаробская душа кожнае каліва песціць, кожнае зярнятка беражэ. Грахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зая́дласць, ‑і, ж.
Уласцівасць заядлага; заўзятасць, упартасць. [Віктар і Валынец] з заядласцю пачалі пілаваць, аж за пілку горача было трымацца. Лобан. Чалавек хапц з-пад ног ламачыну, махануў навокал сябе, сабакі адскочылі і з большай яшчэ заядласцю кінуліся зноў. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
упа́рціцца, ‑рчуся, ‑рцішся, ‑рціцца; незак.
Праяўляць упартасць, быць упартым. [Ганька] таксама тупацела нагамі, калі Джэк упарціўся і не хацеў больш танцаваць з Джэмай. Васілевіч. Цяпер не толькі моладзь, але і старыя бавяць свой вольны час у палацы культуры. Адна Зося ўпарцілася. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
настоя́тельность
1. насто́йлівасць, -ці ж.; упа́ртасць, -ці ж.;
2. пі́льнасць, -ці ж.; пі́льная патрэ́ба; см. настоя́тельный;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Кел, кёл ’ікол’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Др.-Падб., Гарэц.), ’хітрасць, упартасць’ (Нас.). Ст.-бел. келъ са ст.-польск. kieł (Булыка, Запазыч., 142). Гл. ікол.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
самарда́к, ‑а, м.
Разм.
1. Груб. Удар па твары. Даць самардака.
2. Хвароба ў роце, пры якой баляць сківіцы. Самардак у роце — есці нельга.
3. Пануры, упарты, маўклівы чалавек. Глядзіць спадылба, як той самардак.
4. Упартасць, маўклівасць. Трэба самардака выгнаць з яго.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Нату́ра ’характар’ (Яруш., Некр., Бяльк., Пятк. 2, Сл. ПЗБ, ТС), ’прырода, характар’ (Рам., Гарэц.), ’упартасць’ (Нас.), ст.-бел. натура ’прырода; характар’ (1580 г.) < ст.-польск. natura (з 1461 г.) < лац. natura ’прырода, характар і інш.’ (Булыка, Лекс. запазыч., 139). Гл. таксама Кюнэ (Poln., 90), які лічыць сучаснае бел. натура запазычаннем з польскай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Напор ’упартасць’ (Нас.), напора ’ўпарты’ (Бяльк.). Да напіра́цца ’ўпарта дзейнічаць з мэтай ажыццяўлення свайго жадання, настойваць’ (Нас.), параўн. вупар ’упарты чалавек’, усё да перці ’ціснуць, націскаць’, сюды таксама напорам ’націскам’ (чач., Мат. Гом.), напором ’гвалтам, сілком’ (ТС); іншая семантыка ў напор ’прыпар, напружаная пара’ (ТС), напорны ’напружаны’ (Жд. 2), параўн. наперці ’наваліцца’, наперціся ’напружыцца’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)