узмацня́цца, ‑яюся, ‑яешся, ‑яецца; незак.
1. Незак. да узмацніцца.
2. Зал. да узмацняць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жарану́ць
‘(пра мароз, халоднае, з марозам надвор'е) пачацца, ударыць, узмацніцца’
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
жарану́ |
жаранё́м |
| 2-я ас. |
жаране́ш |
жараняце́ |
| 3-я ас. |
жаране́ |
жарану́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
жарану́ў |
жарану́лі |
| ж. |
жарану́ла |
| н. |
жарану́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
жарані́ |
жарані́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
жарану́ўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
узмацне́нне ср., в разн. знач. усиле́ние; см. узмацні́ць, узмацні́цца
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прыпусці́цца, -пушчу́ся, -пу́сцішся, -пу́сціцца; зак. (разм.).
1. Пайсці, пабегчы хутка; паскорыць хаду, крок; пачаць што-н. рабіць, пусціцца.
П. за кім-н. П. бягом.
П. ў скокі.
П. бегчы.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Тое, што і узмацніцца.
Дождж прыпусціўся.
|| незак. прыпуска́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
павы́сіцца, -ы́шуся, -ы́сішся, -ы́сіцца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць больш высокім.
Узровень вады павысіўся.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Узмацніцца, палепшыцца, удасканаліцца.
Цікавасць да кніг павысілася.
Веды вучняў павысіліся.
3. Перайсці на больш высокую аплату працы (разм.).
Павысілася па службе.
|| незак. павыша́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
узмацне́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Узмацніцца, павялічыцца ў сіле, стаць больш трывалым.
Вецер узмацнеў.
Голас узмацнеў.
Лёд узмацнеў.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць больш моцным (у 6 знач.), умацавацца.
Гаспадарка ўзмацнела.
3. Стаць больш здаровым, вынослівым.
За лета дзеці ўзмацнелі.
|| наз. узмацне́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пашы́рыцца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -рыцца; зак.
1. Стаць больш шырокім, расшырыцца.
Трэшчына пашырылася.
2. Павялічыцца ў колькасці, аб’ёме.
Вытворчасць пашырылася.
3. Стаць вядомым многім, распаўсюдзіцца.
Чуткі хутка пашырыліся.
4. Расшырыць кола свайго дзеяння, ахапіць сабой.
Пашырылася камп’ютарызацыя беларускіх школ.
5. перан. Стаць больш шырокім па змесце, узмацніцца, паглыбіцца.
Кругагляд пашырыўся.
|| незак. пашыра́цца, -а́ецца.
|| наз. пашырэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
напру́жыцца, ‑жуся, ‑жышся, ‑жыцца; зак.
1. Зрабіцца пругкім. Мускулы на твары Івана Іванавіча напружыліся, застылі. Гамолка.
2. Сабрацца з сілай, прыкласці намаганне, робячы што‑н. Вялізная рыбіна ўздрыгнула, напружылася і пацягнула за сабою лодку. Ваданосаў. Лейтэнант напружыўся, варухнуў нагамі і тут жа з глухім стогнам упаў на зямлю. Курто.
3. перан. Узмацніцца, павысіцца (аб ступені праяўлення чаго‑н.). Рукі мімаволі моцна сціснулі стрэльбу, слых напружыўся, а вочы да болю ўпіліся ў цемру. Ляўданскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Раз’ю́шыцца ’ўзлавацца’ (Інстр. 3), розʼю́шыцца ’разарыцца’ (ТС), разʼюшывацца ’гарачыцца’ (Нас.), укр. дыял. розʼю́шити ’раззлаваць, раз’ярыць, усхваляваць каго-небудзь’, розʼю́шитися ’раззлавацца, раз’ярыцца, расхвалявацца’, а таксама ’разбіць да крыві (нос, твар)’, польск. rozjuszyć ’давесці да шаленства, раззлаваць’, а таксама ’раскрывавіць’, харв. razjusȉt se ’раззлавацца, разгневацца’, ’узмацніцца (пра вецер)’. Узыходзяць да прасл. *jucha (< *i̯ous‑ā) (ЭССЯ, 8, 193), гл. юха, юшка. Мяркуецца, што зыходным было значэнне ’від стравы (поліўкі, супа), прыгатаванай з мяса (або з мяснога адвару) і звярынай крыві’. З гэтага кулінарнага значэння на пэўнай частцы славянскай тэрыторыі развілося другаснае значэнне ’звярыная кроў’. Вытворныя дзеясловы спачатку, верагодна, мелі значэнне ’крывавіць, сцякаць крывёю, залівацца крывёю’, што дае падставы для рэканструкцыі прасл. *jušiti (sę), гл. юшыць. Са значэння ’крывавіць’ развілося другаснае, пераноснае значэнне ’адчуваць непакой, раздражняцца/раздражняць, злавацца/злаваць’, заснаванае на назіранні за эмацыянальна ўзрушаным чалавекам, які раптам чырванее ад прыліву крыві, вызваннага эмоцыямі, параўн. бел. наліва́цца крывёю ’моцна злавацца’ (Борысь, Czak. stud., 16–18).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
узмацне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Узмацніцца, павялічыцца ў сіле (пра вецер, дождж і пад.). Вецер узмацнеў і са злосцю круціў вадзяныя струмені. Хадкевіч. / Пра голас, гукі. Шум, які пачаў спадаць, узмацнеў. Шахавец. — Гэта ваша апошняе заданне. — Голас у Хмары ўзмацнеў. Шашкоў. / Пра думкі, пачуцці і пад. Потым, як пайшлі ў школу, дружба .. [Федзькі з Эдзікам] яшчэ больш узмацнела. Пальчэўскі. // Стаць больш трывалым, цвёрдым. Лёд узмацнеў. // перан. Стаць больш дасканалым, выразным. Лірычны маналог у творчасці Брыля асабліва ўзмацнеў у апошнія дзесяцігоддзі. Мальдзіс.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць больш моцным; умацавацца. Калгас гэтым часам узмацнеў. Пачала папаўняцца малочная ферма. На другі год вялікі прыбытак даў лён. Чарнышэвіч.
3. Стаць больш здаровым, вынослівым; падужэць, паздаравець. Вось выраслі дзеткі, За лета ўзмацнелі, Пад восень у вырай Яны паляцелі. Журба. / Пра расліны. Маладая вішанька ўзмацнела.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)