многаступе́ньчаты, ‑ая, ‑ае.
З вялікай колькасцю ступеней. Многаступеньчатая ракета. □ Піліп Пракапенка выточваў даволі складаную, многаступеньчатую дэталь. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шматступе́ньчаты, ‑ая, ‑ае.
Які складаецца з вялікай колькасці ступеней. Я ўяўляю змену пакаленняў Жывою шматступеньчатай ракетай. Грахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шматступе́нны, ‑ая, ‑ае.
Які праходзіць шэраг ступеней, стадый. Шматступенная сістэма адбору. // Які адбываецца па ступенях, перыядах. Шматступенная сістэма выбараў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кві́нта, -ы, ДМ -нце, мн. -ы, -аў, ж.
1. Пятая ступень гамы, а таксама інтэрвал, які ахоплівае пяць ступеней.
2. Самая высокая па тоне струна некаторых струнных інструментаў.
◊
Павесіць нос на квінту (разм., жарт.) — зажурыцца, засумаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
но́на, ‑ы, ж.
1. У музыцы — дзевятая ступень дыятанічнага гукарада. // Інтэрвал, які ахоплівае дзевяць ступеней.
2. У вершаскладанні — вершаваная страфа з дзевяці радкоў.
[Ад лац. nonas — дзевятая.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
многаступе́нны, ‑ая, ‑ае.
Які праходзіць рад ступеней. Многаступенная сістэма адбору. // Які адбываецца па ступенях, перыядах. Многаступенныя выбары (сістэма выбараў, пры якой выбаршчыкі выбіраюць толькі прадстаўнікоў, якія затым выбіраюць дэпутатаў).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кві́нта, ‑ы, ДМ ‑нце, ж.
1. У музыцы — пятая ступень дыятанічнага гукарада. // Інтэрвал, які ахоплівае 5 ступеней.
2. Самая высокая па тону струна скрыпкі і некаторых іншых музычных інструментаў.
•••
Павесіць нос на квінту гл. павесіць.
[Ад лац. quinta — пятая.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жмур ’бурбалка’ (КСТ). Укр. жму́ри мн. л. ’зыб, бурбалкі’. Даль фіксуе жмуркі ’вочы’, паколькі вочы могуць вызначацца рознымі назвамі круглых выпуклых прадметаў (вульг. шары, банькі; глаза < круглыя каменьчыкі), магчыма, і тут зварот: жмуры ’вочы’ (якія жмурацца) > ’бурбалкі’. Іншы ход: жмурыць > ’моршчыць’ — ’зыб’. Абодва тлумачэнні патрабуюць выяснення прамежкавых ступеней.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
камбіна́т, ‑а, М ‑наце, м.
1. Вялікае прамысловае прадпрыемства, якое аб’ядноўвае некалькі прадпрыемстваў, звязаных паміж сабой тэхналагічным працэсам або адміністрацыйна. Хімічны камбінат. Металургічны камбінат. Цэлюлозна-папяровы камбінат. // Аб’яднанне некалькіх прадпрыемстваў мясцовай прамысловасці або прадпрыемстваў бытавога абслугоўвання. Раённы прамысловы камбінат. Камбінат бытавых паслуг.
2. Адна з форм капіталістычнай манаполіі — аб’яднанне розных прадпрыемстваў з мэтай вядзення канкурэнтнай барацьбы.
3. Аб’яднанне навучальна-выхаваўчых устаноў розных ступеней (напрыклад, інстытута і тэхнікума, дзіцячых яслей і сада) пры заводах, прадпрыемствах. Вучэбны камбінат.
[Ад лац. combinatus — злучаны.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
За́раць ’прыстасаванне для сушкі бобу’ (шчуч., Сл. паўн.-зах.). Параўн. зарадзіць ’закласці ў азярод’: «У зараць убіў калы і палажыў жэрдзя, і зарадзіў боп» (Сл. паўн.-зах.), таму, відаць, зарадзь. Форма гэта — варыянт да азярод (рус. дыял. зоро́д, за́род ’сцірта сена, месца для захавання сена, прыстасаванне для сушкі сена’, зоро́дить ’укладваць снапы ў зород’). Пра адлюстраванне розных ступеней аблаўта і іншыя гіпотэзы гл. азярод. Пачатковае а‑ мела прэфіксальны характар і магло адсутнічаць. Балт. паходжанне недастаткова аргументаванае для азярод (Лаўчутэ, Сл. балт., 137), неверагодна для зараць. Бернштэйн (Фонетика, 152), відаць, справядліва гаварыў пра дублетнасць і.-е. gʼhord‑/ghord‑ і яго прасл. адлюстраванне zord‑/gord‑. Форма за́радзь з націскам на першым складзе другасная: zord‑ > зо́род‑ > зороди́ти > зарадзі́ць > за́радзь. Шахматаў (Очерк древн. периода, 153) адзначае, што, паколькі зарод мае а і ў окаючых дыялектах, магчымы ўплыў прэфікса за‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)