искорёживаться разг. караба́ціцца; круці́цца; скру́чвацца; гну́цца, згіна́цца; крыві́цца;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
свора́чиваться
1. (скатываться трубкой) скру́чвацца;
2. (заворачиваться с краёв) зго́ртвацца;
3. (укладываться, согнувшись) ску́рчвацца, скру́чвацца;
4. (о жидкостях) згуса́ць; (сседаться) ссяда́цца; (о молоке) абрызга́ць, скіса́цца; (при кипячении) адкіпа́ць;
5. перен. (суживаться, ограничиваться в деятельности) зго́ртвацца; (сокращаться) скарача́цца;
6. воен. (перестраиваться в колонну) перастро́йвацца, перашыхто́ўвацца (у кало́ну);
7. (портиться от верчения) разг. скру́чвацца;
8. страд. зваро́чвацца; скру́чвацца; зго́ртвацца; скарача́цца; перастро́йвацца; збо́чвацца; збіва́цца; см. свора́чивать 1, 2, 4—10.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ба́бчыцца ’зморшчвацца; скручвацца ў вузлы; старэць; поркацца, марудзіць’ (Нас., Бяльк., Гарэц., Юрч.). Рус. ба́бчиться ’перапутвацца, збівацца (аб сцяблах)’. Параўн. чэш. babčeti зморшчвацца (пра яблыкі)’. Утварэнне ад ба́бка. Гэта — дакладная паралель утварэнням ад ба́ба: ба́бець, ба́біцца (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Старако́л ‘частка дрэнна ссучанай ніткі, якая ідзе ў сукараткі’, старако́ліцца ‘скручвацца (пра нітку)’ (Шат.). Другую частку слова можна параўнаць з рус. дыял. колы́га ‘вузел на нітцы, на вяроўцы’. Марфалагічная структура слова няясная; не выключана, што слова адпавядае наз. скаракол (гл.), дэфармаванаму ў выніку дээтымалагізацыі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
свёртываться
1. (скатываться трубкой) скру́чвацца;
2. (заворачиваться с краёв) зго́ртвацца;
лепестки́ свёртываются пялёсткі зго́ртваюцца;
3. (укладываться, согнувшись) ску́рчвацца, скру́чвацца;
4. (о жидкостях) згуса́ць; (сседаться) ссяда́цца; (о молоке) абрызга́ць, скіса́ць, скіса́цца; (при кипячении) адкіпа́ць;
кровь свёртывается кроў згуса́е;
5. воен. (перестраиваться в колонну) перастро́йвацца, перашыхто́ўвацца (у кало́ну);
6. перен. (суживаться, ограничиваться в деятельности) зго́ртвацца; (сокращаться) скарача́цца, скаро́чвацца;
7. (портиться от верчения) разг. скру́чвацца; см. сверну́ться 1—6, 8;
8. страд. скру́чвацца; зго́ртвацца; скарача́цца; перастро́йвацца; зваро́чвацца; збо́чвацца; выві́хвацца; збіва́цца; см. свёртывать 1, 3—9.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ку́рчыцца і ко́рчыцца, ‑чуся, ‑чышся, ‑чыцца; незак.
1. Сціскацца ўсім целам, скручвацца (ад холаду, болю і пад.). Легіянеры курчацца ад марозу, наставілі каўняры шынялёў. Колас. [Хлопец] быў ранены ў ногі і ў жывот і вельмі пакутліва курчыўся ў агоніі, сілячыся штосьці сказаць непаслухмяным языком. Мележ. У жыце, схапіўшыся за нагу, корчыўся Вано. Няхай.
2. Рабіцца няроўным, пагнутым; крывіцца, выгінацца. [Машыніст] саскочыў на зямлю, пераступіў цераз разарваны тэлефонны провад, што курчыўся на снезе. Мележ. На агні адставала ад дрэва кара; шэрая, яна корчылася, што гадзюка, і з яе капала вада. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Су́карак (су́кырак) ’сукрутак, завіток, кучаравінка’ (Бяльк.), су́карка ’вузялок або пупырышка на крута ссучанай нітцы’ (Нас., ЛА, 5, Бяльк.), сука́ркі ’сукараткі’ (Сцяшк.), памянш. су́карачка ’тс’ (Нас.), сюды ж су́карыцца ’скручвацца ў закруткі’ (Нас.; мёрск., Сл. ПЗБ). Суфіксальнае ўтварэнне ад *сукар, параўн. су́кърына ’вузялок на крута звітай нітцы’, мн. л. су́кры (КСП), ’локаны’ (Касп.), якія суадносяцца з серб. дыял. сука́р ’цеста для слаёнага пірага ў скручаным выглядзе’, балг. дыял. су́кер ’пятля, вузельчык на ненацягнутай вяроўцы, нітцы і пад.’, сука́р ’ссучаная вяроўка’, ’чорная вяроўка, якой абвівалі анучы на нагах у пасталах, абмоткі’; што да прасл. *sukrъ, суадноснага з літ. sukrùs ’моцна скручаны’, гл. Цыхун, БЛ, 5, 47; Трубачоў, Слав. языкозн., V, 183 — усё да *sukati, *sъkati, гл. сукаць. Неабгрунтаваным падаецца меркаванне Бярнара (Бълг. изсл., 360) пра грэчаскае паходжанне балгарскіх слоў. Гл. таксама сукрак 1, сукрыцца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
убира́ться
1. (управляться) разг. упраўля́цца, спраўля́цца; упарадко́ўвацца;
убира́ться с хле́бом упраўля́цца (упарадко́ўвацца) са збо́жжам;
2. уст. (укладываться) укла́двацца; (умещаться) убіра́цца; умяшча́цца; (влезать) ула́зіць;
слова́ убира́ются в одну́ строку́ сло́вы ўмяшча́юцца (убіра́юцца) у адзі́н радо́к;
3. (украшаться) убіра́цца, прыбіра́цца;
го́род убира́лся к пра́зднику го́рад убіра́ўся (прыбіра́ўся) да свя́та;
4. (уходить, уезжать) разг. выбіра́цца;
убира́йтесь отсю́да! выбіра́йцеся адгэ́туль!;
убира́йтесь подобру́-поздоро́ву выбіра́йцеся паку́ль цэ́лыя;
5. страд. прыма́цца; забіра́цца; здыма́цца, скру́чвацца; падыма́цца, прыбіра́цца; убіра́цца; збіра́цца; склада́цца, скла́двацца; хава́цца; умяшча́цца; прыма́цца, устараня́цца; здыма́цца, зні́мацца; выдаля́цца, выганя́цца, праганя́цца; см. убира́ть.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)