◎ Наза́ўша ’назаўсёды’ (зэльв., Жыв. сл.), назаўшэ ’тс’ (Сл. ПЗБ). Цалкам запазычана з польск. na zawsze ’тс’ або ўтворана на мясцовай глебе пры дапамозе прыназоўніка на ад польск. zawsze, гл. зиўшэ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жабра́цтва, ‑а, н.
1. Занятак жабрака; жабраванне. Жабрацтва і папрашайніцтва — спадчына цяжкага мінулага. «Звязда».
2. Жабрацкае становішча; вялікая беднасць. Незлічоныя падаткі ў даход царскай і мясцовай казны даводзяць .. [селяніна] да жабрацтва. Лушчыцкі.
3. зб. Жабракі. Густа жабрацтва па сёлах паслося, Плесня, сухоты цвілі ў сутарэннях. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прадстаўні́к, -а́, мн. -і́, -о́ў, м.
1. Асоба, якая прадстаўляе (у 2 знач.) чые-н. інтарэсы, адлюстроўвае чые-н. погляды.
П. адміністрацыі.
Дыпламатычны п.
2. Чалавек, які прадстаўляе ў сваёй асобе які-н. разрад, групу людзей ці якую-н. галіну дзейнасці, выразнік чыіх-н. інтарэсаў.
Прадстаўнікі старэйшага пакалення вучоных.
3. Тыповы ўзор таго або іншага разраду істот, прадметаў.
П. мясцовай флоры.
|| ж. прадстаўні́ца, -ы, мн. -ы, -ніц.
|| прым. прадстаўні́цкі, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Нямкі́ня, немкіня, ’немка, нямая жанчына’ (Сл. ПЗБ). Старажытнае вытворнае на *‑упі параўн. укр. німкеня, балг. немки‑ ня ’немка’; магло ўзнікнуць на мясцовай глебе ад немка ’немка, нямая жанчына’, нямко ’нямы чалавек’ (Сл. ПЗБ). Гл. немец, нямы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
фа́уна, ‑ы, ж.
Сукупнасць усіх відаў жывёл пэўнай мясцовасці ці пэўнага геалагічнага перыяду. Усурыйскія яноты з Белавежскай пушчы выстаўлены ў Гродзенскім заалагічным садзе ў якасці прадстаўнікоў не толькі далёкаўсходняй, але і мясцовай беларускай фауны. В. Вольскі. [Гарлахвацкі:] Зямныя нетры нямала хаваюць у сабе такіх астаткаў ранейшай флоры і фауны. Крапіва.
[Лац. Fauna.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пры́стаў, ‑става, м.
1. Начальнік мясцовай паліцыі ў дарэвалюцыйнай Расіі.
2. У Маскоўскай Русі — службовая асоба, якая была прыстаўлена да каго‑, чаго‑н. для нагляду.
•••
Станавы прыстаў — у дарэвалюцыйнай Расіі — начальнік паліцэйскага ўчастка ў сельскай мясцовасці.
Судовы прыстаў — у дарэвалюцыйнай Расіі — чыноўнік судовага ведамства, які прыводзіў у выкананне рашэнне суда.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
даты́чны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае дачыненне да чаго‑н. [Вучоны] звяртае ўвагу краязнаўцаў на тое, ці няма ў мясцовай гаворцы выразаў, датычных разьбы. Ліс.
2. у знач. наз. даты́чная, ‑ай, ж. У геаметрыі — прамая лінія, якая мае адзін агульны пункт з крывой, але не перасякае яе. Правесці датычную да акружнасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Батле́йка (БРС, Др.-Падб.), рус. дыял. (зах.) бетле́йка. Паводле Фасмера, 1, 162, з польск. betlejka ’тс’ (а гэта ад мясцовай назвы Bethlehem, гл. Брукнер, 22). Да гісторыі бел. батлейкі гл. Г. І. Барышаў, А. К. Саннікаў, Беларускі народны тэатр батлейка, Мінск, 1962.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ву́рка ’хітрэц, жулік’ (Яўс.), рус. арг. у́рка ’жулік, злодзей’, укр. арг. у́рка, урка́ч ’злодзей’. Магчыма, цюркскага паходжання, параўноўваюць з казах. ӱры, каракалп. уры ’злодзей’ (Горбач, Арго, 24), аднак не выключана магчымасць этымалагізацыі на мясцовай глебе; параўн. вурну́ць ’украсці’ (парнае да незафіксаванага *вура́ць?) (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трыу́льна ‘сытна’ (Сцяшк. Сл.), трыу́льно ‘тс’ (Сл. рэг. лекс.). Ад трывальны ‘пажыўны’ (гл. трываць) з мясцовай субстытуцыяй а > у пад націскам: трыву́ло ‘трывала’ (Сцяцко, БММ, 2, 204), параўн.: трывульную яду ўсе любяць (Даніловіч, Лінгв. краязн., 125); мясцовая форма, відаць, сведчыць аб білабіяльным характары в.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)