Курга́н 1 ’высокі старадаўні магільны насып; гурба’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., ТС, Сцяшк., Мат. Маг., Федар.), укр. курган, рус. курган ’тс’. Паводле Заянчкоўскага (22–23), усходнеславянскае запазычанне з палавецка-кіпчацкай мовы kurgan ’тс’ ад кораня kur‑ ’узводзіць, узмацняць’ (параўн. Фасмер, 2, 404; Слаўскі, 3, 402–403).

Курга́н 2 ’шматок пашы ці лесу сярод палёў’ (Нар. лекс.). Гл. курган 1.

Курга́н 3 ’востраў, які ўтвараецца ў час паводкі’ (Нар. словатв., Федар. Рук.). Гл. курган 1.

Курга́н 4 ’куст’ (Касп.). Да курган 2 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ту́мба ‘невысокі слупок ля дарогі або тратуара’, ‘круглае збудаванне для наклейвання афіш, аб’яў’, ‘падстаўка’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Яўс.), ‘выемка, гняздо ў бэльцы, куды ўстаўляецца прамавугольны шпень кроквы’ (Зайка Кос.), ‘тоўстая мажная кабета’ (Яўс.), тумбава́ты ‘тоўсты (чалавек)’ (Сцяшк. Сл.), тумбішча ‘непаваротлівая жанчына’ (Юрч. СНЛ). Праз польскую (tumba першапачаткова ‘саркафаг для цела святога’, пасля ‘слупок’, якое з лац. tumba) ці рускую мову (ту́мба, якое з нова-в.-ням. Tumbe ‘магіла’, ‘труна’, ‘яма’) з нар.-лац. tumba ‘магіла’, апошняе ўзыходзіць да ст.-грэч. τύμβος; ‘пагорак’, ‘магільны курган’, роднаснага лац. tumulus ‘узгорак’ (Фасмер, 4, 120; ЕСУМ, 5, 675; Чарных, 2, 271; Арол, 4, 116).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Капе́ц, копе́ц ’куча агародніны, накрытая ад дажджу і марозу саломай і прысыпаная зверху зямлёй’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Яўс., Бір. Дзярж., Сцяшк., Рам. 7; Яшк.; слуц., Лекс. і грам.; чэрв. Сл. паўн.-зах.; бялын., Янк. Мат., Янк. I); ’курган, магільны насып’ (Янк. I; паст., навагр., шчуч., пух., Сл. паўн.-зах.; Серб., Грыг., Яруш., Касп., Мал., Гарэц., ТСБМ); ’насып са слупам як межавы знак’ (Касп., Яруш., Гарэц., лід., в.-дзвін., паст., Сл. паўн.-зах.; ТСБМ), копэ́ц ’мурашнік’ (лунін., Шатал.), капе́ц ’тс’ (пух., Сл. паўн.-зах.); ’кратавінне’ (беласт., ганц., Сл. паўн.-зах.); капе́ц//капцы́ ’смерць, пагібель, канец’ (ТСБМ, Некр., Янк. БФ, Сержп., Яўс., Бір. Дзярж., Янк. I); капе́чышча ’месца, дзе быў капец бульбы, буракоў’ (Яшк.). Прасл. kopьcь ’насып, куча, узгорак’ — памяншальнае ад коръ < kopati > капа́ць (гл.) (прыклады і этымалагічную літ-ру гл. Трубачоў, Эт. сл., 11, 38–40 і 28). Параўн. таксама бел. драг. скопэ́ц ’тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Со́пка 1 ‘гара конусападобнай формы, вулкан’ (ТСБМ), ‘купіна’ (Касп., ЛА, 5), ‘магільны насып’ (Шатал., ЛА, 2), ‘вялікі курган, старажытная магіла круглай формы’ (віц., Яшк.), ‘курган, грудок’ (ТС), ‘намагільны насып’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ‘кратавінне’ (рас., Сл. ПЗБ). Рус. (арх.) со́пка ‘невялікая гара, якая стаіць асобна’, ‘вулкан; невялікі востраў’, дыял. ‘узгорак’, соп ‘насып’, стараж.-рус. съпъ ‘насып, узгорак, гара’. Выводзяць ад соп, якое да сыпаць (Міклашыч, 334; Праабражэнскі, 2, 357; Траўтман, 293), параўн. таксама каш. sëpa ‘кратавінне’ ад sëpac ‘сыпаць’ (SEK, 4, 264). Даль (4, 273) узводзіць да сопеть, гл. сапці; Фасмер (3, 719) дапускае сувязь з гэтым дзеясловам толькі для значэння ‘вулкан’. Паводле Крукоўскага (Уплыў, 73), бел. сопка з рускай, але гэта, магчыма, толькі ў значэнні ‘вулкан’. У іншых славянскіх мовах (чэшскай, польскай) таксама з рускай, гл. Голуб-Копечны, 334; Варш. сл., 6, 268; Басай-Сяткоўскі, Słownik, 329.

Со́пка 2 ‘канапа’ (ТС), со́ўка ‘тс’ (маст., Сл. ПЗБ). Памяншальнае ад сафа́ ‘мяккая шырокая канапа’, якое праз рус. софа́ ‘тс’ або польск. sofa з франц. sofa, італ. sofá ‘канапа, сафа’; заходнееўрапейскія словы ўзыходзяць да араб. suffia ‘падушка на вярблюжым сядле’ (Фасмер, 3, 729).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ка́мень м., в разн. знач. ка́мень, -ня м.; мн. камяні́, -нёў; собир. каме́нне, -ння ср.;

большо́й ка́мень вялі́кі ка́мень;

драгоце́нный ка́мень кашто́ўны ка́мень;

моги́льный ка́мень магі́льны ка́мень;

дресвя́ный ка́мень жарсцвя́ны ка́мень;

ка́мни в пе́чени мед. камяні́ ў пе́чані;

◊

ка́мень преткнове́ния ка́мень спатыкне́ння; (помеха) перашко́да;

броса́ть ка́мнем (в кого-л.) кі́даць ка́менем (у каго-небудзь);

держа́ть ка́мень за па́зухой трыма́ць ка́мень за па́зухай;

ка́мня на ка́мне не оста́вить ка́меня на ка́мені не пакі́нуць;

ка́мнем упа́сть ка́менем упа́сці;

под лежа́чий ка́мень вода́ не течёт пад ляжа́чы ка́мень вада́ не цячэ́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

го́лас, -су м., в разн. знач. го́лос;

удалечыні́ пачу́ўся г. — вдали́ послы́шался го́лос;

высо́кі г. — высо́кий го́лос;

рама́нс для двух галасо́ў — рома́нс для двух голосо́в;

г. кры́тыкі — го́лос кри́тики;

пра́ва ~су — пра́во го́лоса;

раша́ючы г. — реша́ющий го́лос;

○ адда́ць г. — отда́ть го́лос;

пазба́віць ~су — лиши́ть го́лоса;

стра́та галасо́ў — (в результате выборов) потеря́ голосо́в;

◊ пада́ць г. — пода́ть го́лос;

не падава́ць ~су — не подава́ть го́лоса;

г. у г. — го́лос в го́лос;

на ўвесь г. — во весь го́лос;

у адзі́н г. — в оди́н го́лос;

не сваі́м ~сам (крыча́ць) — не свои́м го́лосом (крича́ть);

крыча́ць не́мым (дурны́м) ~сам — крича́ть благи́м ма́том; реве́ть белу́гой;

павыша́ць г. — (на каго) повыша́ть го́лос (на кого);

падня́ць (узня́ць) г. — подня́ть го́лос;

пада́ць г. — пода́ть го́лос;

пада́ць г. — (за каго, што) пода́ть го́лос (за кого, что);

сарва́ць г. — сорва́ть го́лос;

магі́льны г. — моги́льный го́лос

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ка́мень м., в разн. знач. ка́мень;

ву́ліца вы́брукавана ~нем — у́лица вы́мощена ка́мнем;

ля даро́гі ляжа́ў вя́лікі к. — у доро́ги лежа́л большо́й ка́мень;

магі́льны к. — моги́льный ка́мень;

камяні́ ў пе́чані — ка́мни в пе́чени;

○ кашто́ўны к. — драгоце́нный ка́мень;

ві́нны к. — ви́нный ка́мень;

◊ к. на душы́ (на — сэ́рцы) ка́мень на душе́ (на се́рдце);

~нем ле́гчы — ка́мнем лечь;

~нем упа́сці — ка́мнем упа́сть;

як к. у ваду́ — как ка́мень в во́ду;

як к. на шы́і — как ка́мень на ше́е;

трыма́ць к. за па́зухай — держа́ть ка́мень за па́зухой;

~ня на ~ні не пакі́нуць — ка́мня на ка́мне не оста́вить;

краевуго́льны к. — краеуго́льный ка́мень;

про́бны к. — про́бный ка́мень;

к. спатыкне́ння — ка́мень преткнове́ния;

філасо́фскі к. — филосо́фский ка́мень;

пад ляжа́чы к. вада́ не цячэ́ — посл. под лежа́чий ка́мень вода́ не течёт;

сэ́рца не к. — погов. се́рдце не ка́мень;

найшла́ каса́ на к. — погов. нашла́ коса́ на ка́мень;

на адны́м ме́сцы і к. абраста́е — посл. на одно́м ме́сте и ка́мень обраста́ет

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)