ко́лющий
1. прич. які́ (што) ко́ле;
2. прил. ко́лючы;
ко́лющая боль ко́лючы боль;
ко́лющее ору́жие ко́лючая збро́я;
3. перен. (колючий) калю́чы; (язвительный) з’е́длівы.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кало́ць
‘датыкацца вострым, утыкаць, забіваць, рабіць заўвагі’
дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
калю́ |
ко́лем |
| 2-я ас. |
ко́леш |
ко́леце |
| 3-я ас. |
ко́ле |
ко́люць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
кало́ў |
кало́лі |
| ж. |
кало́ла |
| н. |
кало́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
калі́ |
калі́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
ко́лючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
жыгу́чы, ‑ая, ‑ае.
1. Колючы, пякучы (пра клеткі — органы абароны і нападу кішачнаполасцевых жывёл). Жыгучыя клеткі.
2. Разм. Пякучы. Жыгучая крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пракало́ць, -калю́, -ко́леш, -ко́ле; -калі; -ко́латы; зак., каго-што.
Колючы (гл. калоць¹), зрабіць у чым-н. скразную адтуліну, праткнуць.
П. паперу шылам.
П. шыну.
|| незак. прако́лваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. прако́лванне, -я, н. і прако́л, -у, м.
|| прым. прако́лачны, -ая, -ае (спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
джа́ла, -а, мн. -ы, -аў, н.
1. Колючы орган ці частка цела жывёл і раслін для ўпрысквання атрутнага рэчыва.
Д. пчалы.
Змяінае д.
2. Вастрыё колючага ці рэжучага інструмента, прадмета.
Д. касы.
3. перан. Пра што-н. вострае, з’едлівае.
Д. сатыры.
|| памянш. джа́льца, -а, мн. -ы, -аў, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паро́ць¹, пару́, по́раш, по́ра; пары́; незак.
1. каго-што. Калоць, тыкаць чым-н. вострым.
П. кійком гразь.
2. што. Разбураць, спорваць.
П. гнёзды.
3. каго-што. Бадаць (разм.).
Каровы поруць адна адну.
4. каго-што. Колючы, тыкаючы чым-н., прымушаць вылезці адкуль-н.
П. трусоў з малінніку.
|| зак. распаро́ць, -пару́, -по́раш, -по́ра; -пары́; -по́раты (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адкало́ць, -калю́, -ко́леш, -ко́ле; -калі́; -ко́латы; зак.
1. што. Аддзяліць ад цэлага, колючы.
А. кавалачак цукру.
2. перан., каго-што. Прымусіць парваць з кім-н., выйсці з якой-н. групы, арганізацыі.
А. ад родзічаў.
3. Адняць прыколатае або выняць тое, чым прыколата, прышпілена што-н.
А. бант.
А. шпільку.
4. што, перан. Зрабіць, сказаць што-н. недарэчнае, нечаканае (разм.).
А. нумар.
|| незак. адко́лваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. адко́лванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адкало́ць, ‑калю, ‑колеш, ‑коле; зак., каго-што.
1. Колючы, аддзяліць; адламаць, адшчапаць. Хвалі крыгу адкалолі, Вір пад крыгай забурліў. Лодку ўзяць Сымон не здолеў, Так на крызе і паплыў. А. Александровіч. [Максім] секануў другі раз на вяршок вышэй і адкалоў тоўстую трэску. Шамякін.
2. перан. Разлучыць з кім‑н., аддзяліць ад каго‑, чаго‑н.
3. Разм. Зрабіць, сказаць што‑н. нечаканае, недарэчнае. Адкалоць штуку. □ Пры сустрэчы з Шаманскім Якуб Малашчыцкі адкалоў той жа завучаны рэверанс са словамі: «Ваша чэсць». Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
накало́ць, -калю́, -ко́леш, -ко́ле; -калі́; -ко́латы; зак.
1. чаго. Раскалоць пэўную колькасць чаго-н.
Н. дроў.
2. каго. Колючы, забіць у нейкай колькасці.
Н. свіней.
3. што. Пашкодзіць, параніць чым-н. вострым.
Н. нагу.
4. што. Пракалоць паверхню чаго-н. у многіх месцах.
Н. слівы для варэння.
5. каго-што на што. Насадзіць, нанізаць на што-н. вострае.
Н. матыля на шпільку.
6. што. Раскалоць, расшчапіць што-н. не да канца; надкалоць.
Н. палена.
|| незак. нако́лваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. нако́лванне, -я, н. (да 3—6 знач.) і нако́лка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж. (да 4—6 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Іко́л, ікла́, мн. і́клы ’клык’ (ТСБМ, Шатэр., Сцяшк. МГ, Мат. Гом., Інстр. II), і́кла (Янк. II), ікло, і́кол ’звярыны клык’ (Дразд.), ікол, мн. іклэ́ ’кутні зуб’ (Сцяшк. МГ). Рус. клык, дыял. кур. и́клы ’іклы’, ’шпоры ў пеўня’, укр. і́кло, польск. kieł, н.-луж. keł, палаб. мн. klåi̯, чэш., славац. kel, славен. kel, серб.-харв. ка̀љак, ка̀љац. Ст.-рус. клык, клы ’іклы, зубы ў каня, па якіх вызначаюць яго ўзрост’ (XVII ст.). Ст.-бел. келъ (1516 г.) са ст.-польск. kieł (Булыка, Лекс. запазыч., 142). Бліжэйшыя адпаведнасці: літ. kùlti, лат. kul̄t ’біць, малаціць’. Прасл. *kъlъ ад *kolti (гл. калоць), зыходнае значэнне ’колючы, раздзіраючы’. Бернекер, 1, 660–661; Праабражэнскі, 1, 318; Брукнер, 227; Фасмер, 2, 255–256; Слаўскі, 2, 142–143. Семантычная трансфармацыя, як у слав. *zǫbъ — *zęti ’разрываць’, ням. Hauer, Hauzahn ’клык’ — hauen ’рубіць, біць, сячы’ (Слаўскі, там жа). Іначай Махэк₂ (248–249): kel 1 ’ікол’ і kel 2 ’расток’ звязвае з *kъlěti(sę) ’прабіцца (на свет)’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)