асі́лены, ‑ая, ‑ае.

Дзеепрым. зал. пр. ад асіліць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

саўлада́ць

‘адолець, асіліць’

дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. саўлада́ю саўлада́ем
2-я ас. саўлада́еш саўлада́еце
3-я ас. саўлада́е саўлада́юць
Прошлы час
м. саўлада́ў саўлада́лі
ж. саўлада́ла
н. саўлада́ла
Загадны лад
2-я ас. саўлада́й саўлада́йце
Дзеепрыслоўе
прош. час саўлада́ўшы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

одоле́ть сов.

1. (победить) адо́лець, перамагчы́, асі́ліць;

одоле́ть проти́вника адо́лець (перамагчы́, асі́ліць) праці́ўніка;

2. перен. (завладеть, подчинить себе) адо́лець, апанава́ць;

ску́ка одоле́ла нуда́ апанава́ла;

лень одоле́ла ляно́та апанава́ла;

3. перен. (овладеть), разг. адо́лець, асі́ліць;

одоле́ть матема́тику адо́лець (асі́ліць) матэма́тыку;

4. перен. (замучить, лишить покоя) апанава́ць; заму́чыць;

ка́шель одоле́л ка́шаль заму́чыў;

му́хи одоле́ли му́хі апанава́лі.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Скарцава́цца ‘скурчыцца, сагнуцца’ (Сцяшк.), ‘прымасціцца, прылегчы’ (стаўб., Жыв. сл.), скарцава́ць ‘адолець, асіліць, кінуць скруціўшы, зламаўшы’ (Скарбы). Магчыма, да карцець (гл.), параўн. балг. къ́ртя ‘выкарчоўваць, выломваць, разбіваць’, макед. крти ‘ламаць, разбураць’. Значэнне ‘адолець, асіліць’ з ‘падмяць (пад сябе), скруціць’. Па лінгвагеаграфічных і фанетычных прычынах можа разглядацца як запазычанне ці трансфармацыя польск. skarcić ‘паўстрымаць, пакараць, збэсціць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

зваява́ць, зваюю, зваюеш, зваюе; зак., каго-што.

Разм. Перамагчы, асіліць у барацьбе. Тут схадзіліся плямёны Спрэчкі сілаю канчаць, Каб багата адароны Мілы край наш зваяваць. Колас. // перан. Асіліць што‑н., пазбавіцца чаго‑н. Ходзіць жыта, ходзіць жыта жоўтай хваляй, А мы жыта, а мы жыта зваявалі. Броўка. Цяжкіх дум, горкіх дум Зваяваць не магу. Купала.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

здо́лець, -ею, -ееш, -ее; зак.

1. з інф. Быць у стане зрабіць, выканаць што-н.

Я здолею рашыць гэту задачу.

2. з інф. Атрымаць магчымасць зрабіць што-н. пры пэўных абставінах.

Учора я не здолеў паехаць.

3. каго-што. Адолець, асіліць.

Агульнымі намаганнямі ўсё можна з.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

саўлада́ць¹, -а́ю, -а́еш, -а́е; зак., з кім-чым.

1. Перамагчы, узяць верх у чым-н.; адолець, асіліць каго-, што-н.

С. са злачынцам.

С. з канём (прымусіць слухацца, падпарадкаваць сабе). С. з сабою (перасіліць сябе).

2. Змагчы выканаць якую-н. работу, ажыццявіць што-н.

С. з уборкай хлеба.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

◎ Пасі́ліць ’змагчы’, павільваць, посіловаць ’перамагаць, здолець’, пасільный ’пераможаны’ (Бяльк., ТС), рус. пск., цвяр. посилить ’пераадолець, перамагчы’, укр. посиліти ’асіліць’. Да сіла (гл.). Нерэгулярнае семантычнае ўтварэнне — калька (?) — уплыў дзеяслова пабароць (?).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ду́жацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак., з кім.

Разм. Схапіўшыся адзін з другім, старацца асіліць праціўніка; мерацца сілай. Ніхто з нас не браўся з Грышам дужацца — ён кожнага клаў на зямлю адным махам. Капыловіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Аго́раны ’з цяжкасцю набыты’ (БРС), агораць ’з цяжкасцю што-небудзь набыць, зрабіць’, агорацца (КТС) да гора. Магчыма, калька з літоўскага var̃gti ’пакутаваць, гараваць, цяжка працаваць’, var̃gas ’гора, пакута, цяжкая праца’. На словаўтваральную структуру не выключаны ўплыў асіліць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)