сцюдзяне́ць, ‑ее; незак.

Разм. Станавіцца сцюдзёным, халодным. Сцюдзянеюць дні. / у вобразным ужыв. У дзядзькі Сцяпана змыкаюцца сківіцы, нядобра сцюдзянее адзінае вока. Быкаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ядна́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.

1. Злучацца, збліжацца, утвараючы адзінае цэлае.

Дзве брыгады яднаюцца.

2. Аб’ядноўвацца, згуртоўвацца для агульных дзеянняў.

Народы ядналіся ў барацьбе з агульным ворагам.

3. Уступіць у блізкія, сяброўскія адносіны, падтрымліваць сувязь з кім-н.

Суседзі яднаюцца.

|| наз. ядна́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

манці́раваць, -рую, -руеш, -руе; -руй; -раваны; незак., што.

Збіраць асобныя часткі ў адзінае цэлае.

М. станок.

М. фільм.

|| зак. зманці́раваць, -рую, -руеш, -руе; -руй; -раваны.

|| наз. манці́раванне, -я, н., манта́ж, -у́, м. і манціро́ўка, -і, ДМ -о́ўцы, ж.

Мантаж кінафільма.

|| прым. манта́жны, -ая, -ае і манціро́вачны, -ая, -ае.

Мантажныя работы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

про́башч, ‑а, м.

Ксёндз, які стаіць на чале парафіі. Ксяндза-пробашча віншуюць: яго прамова — шэдэўр красамоўства. Колас. Адзінае, што заслугоўвае ўвагі, — гэта касцёл і плебанія, у якой жыве пробашч Аўгусцін. Бажко.

[Польск. proboszcz.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

цэ́лы, -ая, -ае.

1. Такі, ад якога нічога не аддзелена.

На чыстым абрусе ляжаў ц. бохан хлеба.

2. Які поўнасцю ахоплівае што-н. (пра адрэзак часу, месца, прастору).

Ц. тыдзень.

Калона расцягнулася на цэлую вярсту.

3. Аб вялікай колькасці. вялікіх памерах, аб’ёме чаго-н.

Ц. кавалак сала.

Цэлая гара камення.

Ц. мех бульбы.

4. Не пашкоджаны, не знішчаны, не сапсаваны; не зношаны.

Пасля пажару у́ вёсцы хата засталася цэлая.

Чаравікі былі старыя, але цэлыя.

5. Не паранены, здаровы.

Ц. вярнуўся з вайны.

6. у знач. наз. цэ́лае, -ага, н. Што-н. адзінае, непадзельнае.

Адзінае ц.

○

Цэлы лік або цэ́лае — лік. які складаецца з цэлых адзінак, які не мае дробу.

◊

У цэлым —

1) ва ўсёй сукупнасці. цалкам;

2) увогуле, без падрабязнасцей.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

распе́сціць, ‑пешчу, ‑песціш, ‑песціць; зак., каго-што.

Сапсаваць празмернымі пяшчотамі; зрабіць спешчаным, капрызным, распусным. Распесціць адзінае дзіця. □ Чаму яе Косця зрабіўся такі? Не паважае старэйшых... Мабыць, і [Ганя] распесціла яго, як Ванда Адамаўна свайго сына?! Грамовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

суке́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.

Жаночае адзенне, верхняя частка якога, што адпавядае кофце, складае адзінае цэлае з ніжняй часткай, якая адпавядае спадніцы. На Лёдзі была новая, з залацістым зіхценнем муаравая сукенка. Карпаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сюжэ́тна, прысл.

У адносінах сюжэта, па сюжэту. Задума не вырашалася сюжэта, эпічна, між тым як логіка задумы вымагала гэтага. М. Стральцоў. І ў той жа час [раздзелы, сцэны аповесці], сюжэтна дапаўняючы адзін аднаго, арганічна зліваюцца ў адзінае цэлае. «Беларусь».

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сістэ́ма, -ы, мн. -ы, -тэ́м, ж.

1. Пэўны парадак у правільным размяшчэнні і сувязі частак чаго-н., у дзеяннях.

Прывесці ў сістэму выпісаныя прыклады.

Працаваць па правільнай сістэме.

С. выхавання падрастаючага пакалення.

2. Форма арганізацыі чаго-н.

Дзяржаўная с.

Выбарчая с.

3. Спалучэнне заканамерна звязаных паміж сабой элементаў (прадметаў, з’яў, ведаў і пад.), якія складаюць нешта цэласнае, адзінае.

С. поглядаў вучоных 19 ст. Нервовая с.

Гукавая с. беларускай мовы.

Педагагічная с.

Філасофская с. (вучэнне). С. аўтамабільных дарог.

Меліярацыйная с.

4. Грамадскі лад, фармацыя.

Сацыялістычная с.

Капіталістычная с.

5. Сукупнасць арганізацый, блізкіх па сваіх задачах, або ўстаноў, аб’яднаных у адзінае цэлае.

С. органаў народнай асветы.

6. Прылада, канструкцыя.

Машына новай сістэмы.

7. Тое, што стала звычайным, рэгулярным заняткам (разм.).

Стала сістэмай для вучняў пачынаць рабочы дзень з фізічных практыкаванняў.

|| прым. сістэ́мны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

распрапагандава́ць, ‑дую, ‑дуеш, ‑дуе; зак., што.

Прапагандуючы, канчаткова пераканаць каго‑н. у чым‑н. Адзінае — распрапагандаваць салдат, ад якіх маглі ўтаіць, куды і для чаго іх накіроўваюць.. Трэба будзе паведаміць усю праўду. Так Будзённы і дзейнічаў. Гурскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)