◎ Не́папуч ’не горш’: Баюсь, паб не здарылася непапуч таго, яп у мяне (Касп.), непапу́шч (непопущъ) ’тс’ (Нас.), непа‑ пушчы ’быццам як, прыкладна так як’ (Юрч. Фраз. 2). Апошнія варыянты слова дазваляюць звязаць яго з папу́шчыць, што ў сваю чаргу да пу́шчыць (пущиць) ’рабіцца горш, прыходзіць у горшы стан’ (Нас.), гл. пушча ’горш’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Німама́та ’громка (вельмі)’ (Мат. Гом.)* Хутчэй за ўсё з ⁺няма мата, дзе мат ’голас’ (гл.), што можа трактавацца як ’так моцна, што не хапае голасу’, параўн. нямым голасам крычаць ’страшэнна, роспачна крычаць’. Не выключана і іншая версія на базе зыходнага выразу ⁺нямы мат як нямы голас. Ва ўсякім выпадку магчыма кантамінацыя абодвух выразаў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пу́гаўка 1 ’гузік’ (чач., лоеў., ветк., Мат. Гом.; Мат. Маг.), рус. пуговка ’тс’. Арэальнае інавацыйнае ўтварэнне ад *pqgy, pogbvb, цэнтр якога знаходзіўся на рускай моўнай тэрыторыі.
◎ Пу́гаўка 2 (пу́говка) ’п’яўка’: напився якъ пуговка (Нас.), пу́‑ гаўка ’балотная п’яўка’ (дзісн., Крывіч, 1924, 2, 108). Утворана ад пу́гаць ’прагна піць’ (гл.), так яшчэ ў Насовіча.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ра́каўнік 1 ’шабельнік, расліна падобная да бабоўніку’ (вілен., Кіс.; ЭПБ). Няясна. Магчыма, названа так з-за вузлаватых каранёў, параўн. іншыя народныя назвы — грэбнік, бацянавы ножкі. Параўн. тлумачэнне, якое датычыць бабоўніку: бобоўнік крэстамі росце (ТС). Да рак 1 (гл.).
Ра́каўнік 2 ’хмызняковы від вярбы’ (ТС): крушна́я кора́ на ра́коўніку. Магчыма, да ра́кавіна 3 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тако́лечы ’нядаўна, толькі што’ (Сцяшк.). Няясна; другая частка слова адпавядае ‑колечы (гл.), прадстаўленаму ў спалучэннях каліколечы (гл.), хто‑ко́лечы ’хто-небудзь’, што‑ко́лечы ’што-небудзь’, утворанаму са спалучэння часціц *‑kole (ESSJ SG, 1, 318) і ўзмацняльнага ‑чы (параўн. цяперачы) або з *tako‑lĕ‑či, гл. так, а таксама ESSJ SG, 1, 305, 319.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абы-я́к нареч.
1. небре́жно, как попа́ло; ка́к-нибудь; ко́е-ка́к; лишь бы как; (недобросовестно — ещё) хала́тно;
зро́блена абы-я́к — сде́лано небре́жно (как попа́ло, ка́к-нибудь, ко́е-ка́к, лишь бы как);
2. (всё равно как) как уго́дно, как попа́ло;
3. (безразлично) равноду́шно;
глядзе́ць абы-я́к — смотре́ть равноду́шно;
◊ так-ся́к, абы-я́к — так-ся́к, ко́е-ка́к;
не абы-я́к — как сле́дует, изря́дно; не ка́к-нибудь, не лишь бы как
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
няха́й
1. частица пусть;
н. ву́чыцца, калі́ хо́ча — пусть у́чится, е́сли хо́чет;
н. адка́жа на пісьмо́ — пусть отве́тит на письмо́;
2. частица (при призыве, пожелании) да; чтоб;
3. союз уступ. пусть;
зада́ча н. ця́жкая, але выкана́льная — зада́ча пусть тру́дная, но выполни́мая;
◊ н. сабе́ — пусть себе́;
н. бу́дзе так — так и быть;
н. бу́дзе, што бу́дзе — будь что бу́дет;
н. яго́ галава́ не балі́ць — пусть он об э́том не беспоко́ится
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
уе́сціся I сов.
1. (впитаться) въе́сться;
фа́рба ўе́лася ў матэ́рыю — кра́ска въе́лась в мате́рию;
2. вре́заться, въе́сться, впи́ться;
вяро́ўка ўе́лася ў це́ла — верёвка вре́залась (въе́лась, впила́сь) в те́ло;
3. перен., разг. (запечатлеться) вре́заться;
ко́жнае яго́ сло́ва так і ўе́лася мне ў сэ́рца — ка́ждое его́ сло́во так и вре́залось мне в се́рдце;
◊ у. ў ко́сці (пячо́нкі) — осточерте́ть, въе́сться в печёнки
уе́сціся II сов., разг. привы́кнуть к еде́; нача́ть хорошо́ есть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ара́ць несов. паха́ть;
◊ і мы ара́лі — и мы паха́ли;
хто тры разы́ арэ́, той тры снапы́ бярэ́ — посл. как посе́ешь, так и пожнёшь;
як ні ары́, абы́ чо́рным дагары́ — погов. лишь бы как
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кады́к, ‑а, м.
Выпнутая храстковая частка гартані ў мужчын. Твар .. быў як набрынялы, і кадык выпіраў з расшпіленага мундзірнага каўняра. Чорны. Каўнер кашулі балюча ўрэзаўся ў востры кадык, так, што перахапіла дыханне. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)