абе́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Есці ў абедзенны час; есці абед. Зараз у сталоўцы магло свабодна абедаць чалавек сорак. Колас. Ніхто не ведае, як сірата абедае. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ганьбава́ць, ‑бую, ‑буеш, ‑буе; незак.
1. каго-што. Даваць ганьбу, знаходзіць заганы, недахопы.
2. кім-чым. Грэбаваць, пагарджаць. Не ганьбуй старым ботам, пакуль новага не пашыў. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзя́ка, ‑і, ДМ дзяцы, ж.
Разм. Падзяка. — От, дзякуй вам, Філіпавіч, — і гэтую дзяку, як вастрыё, кінула дзяўчына ў мяне. Наўроцкі. Дзякай сыт не будзеш. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
таўсце́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
Станавіцца тоўстым, больш тоўстым. Рост мазалёў [Тамаш] заўважаў кожны раз, калі мазоль нават на валасок таўсцеў. Бядуля. Кляні ты пана — пан таўсцее. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
любі́ць, люблю́, лю́біш, лю́біць; незак.
1. каго-што. Адчуваць любоў (у 1 знач.) да каго-, чаго-н.
Л. радзіму.
Л. родную мову.
Л. маці.
Дзе не любяць — не гасці, а дзе любяць — не часці (прыказка).
2. што і з інф. Мець цягу, быць схільным да чаго-н.
Л. музыку.
Л. добры харч.
Каса любіць брусок і сала кусок (прыказка). Л. збіраць грыбы.
3. з дадан. Быць задаволеным чым-н., адчуваць задавальненне ад чаго-н.
Бацька не любіць, калі яму пярэчаць.
4. што. Мець патрэбу ў якіх-н. умовах для існавання, росту і пад.
Елка любіць цень.
Расліны любяць святло.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адме́раць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.
1. Мераючы, адзначыць або аддзяліць пэўную колькасць чаго-н.
А. паўтара метра сукна.
Сем разоў адмерай, адзін раз адрэж (прыказка).
2. Прайсці, праехаць пэўную адлегласць (разм.).
Адмераў пятнаццаць кіламетраў.
|| незак. адме́рваць, -аю, -аеш, -ае і адмяра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дагле́дзець, -гле́джу, -гле́дзіш, -гле́дзіць; -гле́дзь; -гле́джаны; зак., каго-што.
1. Паклапаціцца аб кім-, чым-н., акружыць увагай, стварыць добры догляд.
Д. хворага.
Д. дзяцей.
2. Заўважыць, не выпусціць з-пад увагі (звычайна з адмоўем).
Не дагледзіш вокам — заплаціш бокам (прыказка).
|| незак. дагляда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ліса́, -ы́, мн. лісы і (з ліч. 2, 3, 4) лісы́, ліс, ж.
1. Драпежная жывёліна сямейства сабачых з вострай мордай і доўгім пушыстым хвастом, а таксама яе футра.
Л. і ў сне курэй лічыць (прыказка).
2. перан. Хітры, ліслівы чалавек.
|| прым. лісі́ны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ста́так, -тка, мн. -ткі, -ткаў, м.
1. Жывёлы, часцей аднаго віду, якія пасуцца або ўтрымліваюцца разам, гуртам.
С. кароў.
2. адз. Пагалоўе сельскагаспадарчай жывёлы.
◊
Маеш статак, мусіш мець і ўпадак (прыказка; разм.) — у гаспадарцы не бывае без урону.
|| прым. ста́ткавы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
бязлю́ддзе, ‑я, н.
Адсутнасць людзей. [Агата] ў душы рада была, што на такім марозным бязлюддзі трапіўся свой чалавек. Сабаленка. // Недахоп у патрэбных людзях. На бязлюддзі і поп — чалавек. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)